I bob Musiqa va ma’naviy tarbiya I barkamol shaxs tarbiyasi va musiqa

Bitiruv 

malakaviy 

ishining 

eng 

asosiy 

 

maqsadi 

yuqorida 

ta’kidlaganimderk,  yosh  avlodni  barkamol  rivojlantirishda  Sharq  va  o’zbek 

milliy  musiqaning  ro’lini  ko’rsatishdan  iboratdir.  Har  bir  xalqning  salohiyati 

avvalo uning ma‘naviy kamoloti, aql – zakovati , kuch – qudrati  va bunyodkorlik 

dahosi bilan  belgilanadi. 

Mamlakatimiz  asrlar  mobaynida  johon  sivilizatsiyasi  beshiklaridan  biri 

bo‘lib  kelgan.  Bashariyat  buxoriylar  ,  farg‘oniylar  ,  xorazmiylar,  ibn  sinolar, 

navoiylar va ulug‘beklar dahosiga cheksiz ravishda hurmat va ehtirom ko‘rsatgan. 

Ularning olamga mashhur ma‘naviy  – ma‘rifiy ishlari bilan xaqli ravishda iftixor 

qilamiz,  lekin  shu  bilan  birga  Prezdent  Islom  Karimov  ta‘kidlaganidek,  ―Har  bir 

avlod tarixning o‘ziga tegishli sahifasini o‘zi yozishi lozim‖. 

4

 

          Inson  uchun  ona  kabi  muqaddas  va  mo‘‘tabar  ekanligini,  insonda  bitta  ona 

bo‘lganidek,  Vatan  ham  yagonaligini  bizlar  ana  Shunday  qo‘shiqlar  orqali  uqib 

olamiz.  Yangi  o‘sib  kelayotgan  shaxsning  an‘anaviy  qo‘shiqlar  xaqidagi 

tushunchasini  bo‘lgan  e‘tibor  davlat  e‘tiborida  bo‘lar  ekan,  iqtidorli  yoshlarning 

kelajagi uchun katta imkoniyatlar eshigini ochadi. 

          Yangi  dasturga  oid  musiqa  darslarida  tarbiyaviy  sifatlar  va  ushbu 

jarayonning  ijobiy  tarzda  amalga  oshishida  o‘qituvchining  tarbiya  sifatlarini  to‘ri 

                                              

4

 

Karimov. Yuksak ma‘naviyat yengimas kuch / T. ―O‘zbekiston‖               

 

---

 

va  aniq  olib  borishidadir.  Musiqa  darslarining  muayyan  mazmuni  har  bir  chorak 

uchun belgilangan bosh mavzulardan kelib chiqadi va saboq chog‘ida musiqaning 

muayyan  mohiyatini  tushunishga  yordam  beradi.  Ikkinchidan,  musiqa  tinglash, 

qo‘shiq  tinglash  va  musiqa  savodi  mashg‘ulotlari  darsning  mustaqil  qismi  emas, 

balki dars mavzusini ochib beruvchi musiqa faoliyati sifatida qabul etiladi.  

          Uchinchidan, dars mavzuining qiziqarli va ta‘lim samaradorligini oshirish  

maqsadida raqs va musiqali- ritmik xarakati, chapak va bolalar cholg‘u asboblarida 

musiqaga  jo‘r  bo‘lish  hamda  musiqa  ijodkorligi  kabi  yangi  musiqa  faoliyatlari 

qo‘llaniladi. Ushbu faoliyatlar zamirida o‘yin xususiyatlari mavjudligi tufayli ular 

uquvchilarda katta qiziqish uyg‘otadi.  

          Mashg‘ulotlarda qo‘llaniladigan barcha musiqa faoliyatlari dars mavzusining 

ajralmas  qismi  va  uzviy  bo‘lagi  sifatida  amal  qiladi.  Bu  jihatdan  musiqa  fani 

kompleks (integral-aralash) dars tipiga kiradi va unda darsning umumiy mavzusiga 

bo‘ysunuvchi  o‘zaro  mantiqan  bog‘lanuvchi  quyidagi  musiqa  faoliyatlariga  amal 

kilinadi: musiqa(idrok) tinglash, kuylash, musiqa savodi, raqs va ritmik xarakatlar, 

chapak va cholg‘u asboblarida chalish hamda musiqa ijodkorligi.  

       Musiqa  idroki  dars  mashg‘ulotlarida  yetakchi  faoliyat  sifatida  muxim  rol 

o‘ynaydi.  U  ikki  xolatda  amalga  oshadi.  Birinchi  xolatda  ma‘lum  asar  tinglanib, 

idrok  etiladi  va  uning  badiiy  tavsiflari  oddiy  musiqiy  pedagogik  taxlil  qilinadi. 

Ikkinchi xolatda musiqa asarlari avval tinglanib, so‘ng kuylash orqali o‘rganiladi. 

Bunday  mashg‘ulot  usuli  asarni  puxta  o‘rganish  va  ayni  xolda  kompleks 

malakalarni rivojlantirish uchun imkon yaratadi. 

           Musiqa  savodi  barcha  faoliyatlarni  nazariy  birlashtiruvchi  faoliyat  sifatida 

muximdir.  Darsda  qaysi  faoliyat  mashg‘uloti  qo‘llanilmasin,  uning  amaliyotida 

foydalanilayotgan asar o‘rganiladi va uning hususiyatlari (janri, tuzilishi, ijrochilari 

va  hakozo)  xaqida  yangi  tushunchalar  hosil  bo‘ladi.  Shu  bois,  musiqa  savodi 

faqatgina nota savodi uslublaridan iborat bo‘libgina qolmay, balki o‘quvchilarning 

umumiy  musiqaviy  bilim  doirasini  tarkib  toptiruvchi,  umumiy  bilim-tushunchalar 

majmuasini  ya‘ni  musiqa  shakllari,  janrlari,  xalq,  bastakorlik  musiqasi,  ularning 

---

 

farqlarilib  milliy  musiqaning  mahalliy  uslublari,  mumtoz  musiqa,  nota  savodi  va 

boshqalarni singdirib borishdan iborat. 

Bunday  shaxsni  dunyoga  keltirish  va  tarbiyalashda  jamiyatning  institutlari 

mas‘ul  bo‘lib,  ushbu  jarayonni  samaradorligini  ta‘minlashda  ular  bevosita  va 

bilvosita  ishtirok  etadilar.  Jumladan,  oila,  mahalla,  bog‘cha,  maktab,  akademik 

litsey,  oliy  va  o‘rta  maxsus  ta‘lim  muasasalari,  maktabdan  tashqari  ta‘lim  tizimi, 

sog‘liqni saqlash va ma‘rifiy madaniy muassasalar, nodavlat-notijorat tashkilotlar, 

ommoviy axborot vositalari, matbuot va boshqalar sog‘lom avlodni tarbiyalashda 

o‘qituvchilar  yaxlit  tizimni  tashkil  etadi.  Albatta  sog‘lom  avlod  tarbiyasida 

musiqiy pedagogni ushbu tizimda har bir bo‘g‘inini nizom doirasidagi o‘z maqsad 

va  vazifalari  bo‘lib  ularni  bajarilishini  ta‘minlashda  o‘zaro  hamkorlik  tamoyiliga 

rioya etilgan taqdirda ko‘zlangan maqsadga erishiladi.