|
→
1
va F
→
2
vektorlarning; d) a
→
, b
→
va c
→
vektorlarning; e) a
→
1
, a
→
2
, a
→
3
, a
→
4
va a
→
5
vektorlarning yig‘indisini daftaringizda tasvirlang.
2.
22-rasmda ko‘rsatilgan: a) s
→
1
vektordan s
→
2
vektorning ayirmasini; b) F
→
1
vektordan F
→
2
vektorning ayirmasini daftaringizda tasvirlang.
3.
23-rasmda ko‘rsatilgan: a) F
→
vektorni 2 ga ko‘paytiring; b) a
→
vektorni
5 ga ko‘paytiring; d) b
→
vektorni 3 ga bo‘ling.
4.
23-rasmda ko‘rsatilgan s
→
va υ
→
vektorlarning Ox o‘qqa proyeksiyasini
daftaringizda tasvirlang.
22-rasm.
Yig‘indisi va ayirmasi aniqlanadigan vektorlar
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
→
s
1
s
2
a
F
1
F
2
b
a
5
a
3
a
4
a
1
a
2
c
→
F
O
→
b
→
a
→
→
s
x
υ
23-rasm.
Songa ko‘paytiriladigan va bo‘linadigan, proyeksiyasi
aniqlanadigan vektorlar
24
Kinematika asoslari
I BOBGA OID QO‘SHIMCHA
SAVOL VA MASHQLAR
1.
Tekis harakatlanib ketayotgan kemaning old tumshug‘ida turgan
kamonchi kemaning orqa tumshug‘iga o‘rnatilgan nishonga,
kema orqa tumshug‘idagi xuddi shunday kamonchi esa kema old
tumshug‘idagi nishonga o‘q otsa, qaysi birining o‘qi nishonga
avval yetib boradi?
2.
Poyezd kupesida o‘tirib ketayotgan yo‘lovchi: «Men tinch turibman,
tashqaridagi rels va daraxtlar menga nisbatan harakat qilishmoqda»,
desa, poyezdning mashinisti: «Men parovozda yoqilg‘i sarflab,
poyezdni harakatlantirmoqdaman. Tashqaridagi rels va daraxtlar
tinch turibdi», deydi. Sizningcha, kimning gapi to‘g‘ri?
3.
Agar poyezd ekvatorda g‘arbdan sharqqa tomon ma’lum bir
tezlikda harakatlanayotgan bo‘lsa, u Yerning sharqdan g‘arbga
tomon soatiga ikki ming kilometr tezlikda o‘z o‘qi atrofida
aylanayotgan harakatini biroz bo‘lsa ham kamaytirayotgandir? Siz
nima deb o‘ylaysiz?
4.
Tinch turgan vagon ichida turib vertikal sakrasak, sakragan
joyimizga qaytib tushamiz. Agar to‘g‘ri chiziqli tekis harakat
qilayotgan vagon ichida vertikal sakrasak, qayerga tushamiz?
Sakragan joyimizgami yoki harakat yo‘nalishiga qarama-qarshi
tomongami? Biror yukni harakat yo‘nalishida otish uchun vagon
tinch turganiga qaraganda ko‘proq kuch kerak bo‘ladi. Harakat
yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda otish uchun-chi?
5.
Faraz qiling, o‘rtog‘ingiz bilan kemaning xonalaridan biriga
joylashib oldingiz. Tashqari sizga ko‘rinmaydi. Uxlashga yot-
ganingizda kema to‘xtab turgan edi. Uxlab turganingizda u to‘xtab
turgani yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakat qilayotganini bilish uchun
nima qilasiz?
6.
Trubaning ostki qismini bukib, bukilgan tomon uchini tez oqayotgan
suv yo‘nalishiga qarshi qilib o‘rnatsak, trubaning suv sathidan
yuqoriroqdagi uchidan suv oqayotganligini kuzatishimiz mumkin.
Quyidagi muammoni hal etib ko‘ring. Poyezdga stansiyada suv
olinishi kerak, lekin to‘xtashga vaqt yo‘q. Yuqoridagi usuldan
foydalanib, to‘xtamasdan poyezdga suv g‘amlab olish mumkinmi?
25
I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar
7.
Vertolyot gorizontal ravishda sharq tomonga 10 km, so‘ngra
janub tomonga 8 km, undan keyin g‘arb tomonga 12 km, shundan
so‘ng esa shimol tomonga 8 km uchdi. Vertolyotning yo‘li va
ko‘chishini toping.
8.
Faraz qiling, ko‘lga qalin tuman tushgan va uning qirg‘oqlari
ko‘rinmaydi. Ko‘ldagi qayiqning harakat yo‘nalishini ko‘rsatish
mumkinmi?
9.
Qayiq daryoni oqimga perpendikulyar ravishda kesib o‘tmoqda.
Daryoda suv sohilga nisbatan daryo oqimi tezligida harakatlanadi.
Qayiqning harakatini ikkita odam kuzatib turibdi. Ulardan biri sohilda
qimirlamay turibdi, ikkinchisi esa oqim bo‘ylab suzib ketayotgan
solning ustida turibdi. Ikkala kuzatuvchi qayiqning ko‘chishi va
unga ketgan vaqtni o‘lchaydi.
Ularning olgan natijalari bir-biridan qanday farq qiladi? Qaysi
ko‘rsatkichlari bir xil bo‘ladi?
10.
Quyidagi qaysi hollarda Yerni moddiy nuqta deb qarash mumkin?
To‘g‘ri javoblarni belgilang:
a) Ekvator uzunligini hisoblashda;
b) Yerning Quyosh atrofidagi orbita bo‘ylab o‘tgan yo‘lini
hisoblashda;
d) Yerning o‘z o‘qi atrofida sutkalik aylanishida ekvator nuqtasining
harakat tezligini hisoblashda;
e) Yerdan Saturn sayyorasigacha bo‘lgan masofani hisoblashda.
11.
Nuqtalar o‘rniga mos bo‘lgan iboralarni qo‘yib, ta’rifni to‘ldiring:
Vektor kattaliklar – bu ...
a) faqat son qiymati bilan aniqlanadigan kattaliklar;
b) faqat yo‘nalishlari bilan aniqlanadigan kattaliklar;
d) son qiymatlari hisobga olinmasa ham bo‘ladigan kattaliklar;
e) son qiymatlari va yo‘nalishlari bilan aniqlanadigan kattaliklar.
12.
Quyida uchta vektor tasvirlangan. a
→
vektor n
→
vektorga tengmi?
c
→
vektor a
→
vektordan katta desa bo‘ladimi?
a
→
n
→
c
→
26
Kinematika asoslari
Do'stlaringiz bilan baham: |
