I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

100-rasm. Raketaning h 
balandlikda  orbita bo‘ylab 
harakat trayektoriyasi  
Kosmonavt  Vladimir 
Jonibekov  
Kosmonavt  Solijon 
Sharipov  

---

114
Dinamika asoslari
Bu gal u Rossiya kosmik kemasida uchib, uzoq muddat davomida kos-
mosda tadqiqot ishlarini olib borishda ishtirok etdi.
Hozirgi paytda kosmonavtika benihoya ri voj    lanib bormoqda. Yer atrofida 
turli mamlakatlarning ko‘plab Yerdan boshqariladigan sun’iy yo‘ldoshlari 
uchib yuribdi. Ular yordamida koi notni tadqiq qilish bilan birga, Yer yuzi-
ning ob-havosi, Yerdagi turli jarayonlar muntazam o‘rganib boriladi. Tele-
ko‘rsatuv va radioeshittirishlarni, uyali telefon aloqalarini Yer yuzi bo‘ylab 
uzatish  ham  sun’iy  yo‘ldoshlar  yordamida  amalga  oshiriladi  (101-rasm).
Quyosh sistemasining barcha sayyoralari tomon Yerdan boshqariladi-
gan  raketalar  uchirilgan.  Ular  boshqa  sayyoralardan  turli  ma’lumotlar-
ni Yerga yetkazib turadi. Biz o‘tgan mavzularda birinchi kosmik tez lik 
va uning qiymatini bilib oldik. Tezlik ortib borgan sari harakat orbitasi 
ham o‘zgarib borib, aylana bo‘ylab uchayotgan yo‘ldosh ellips, so‘ngra 
parabola  deb  nomlanuvchi  trayektoriyalarda  harakatlana  boshlaydi  (102-
rasm). Hisoblashlarga ko‘ra, sun’iy yo‘ldoshning tezligi υ
II
 = 11,2 km/s 
ga  yetkazilsa,  u  Yer  orbitasidan  chiqib  ketadi  va  Quyosh  atrofida  orbita 
bo‘ylab harakat qila boshlaydi. 
Bu holda u Quyoshning sun’iy 
yo‘ldoshiga aylanib qoladi. Bu 
tezlik chegarasi ikkinchi kos-
mik tezlik deb ataladi. Agar 
raketa Yerdan Quyosh atro-
fidagi  orbita  bo‘ylab  harakati 
yo‘na lishida  υ
III
  =  16,7  km/s 
tezlik bilan uchirilsa, raketa uchinchi kosmik tezlikka erishadi va Qu-
yosh sistemasini tark etadi. Bu tezlik chegarasi uchinchi kosmik tezlik 
deb ataladi.