I bob konfliktlar: tushuncha, tasnif, asos, misollar

.Konfliktning oldini olishning yo`nalishlari
Bu institutlar orasida bizning sharoitimizda oila va mahallaning roli o`ziga xosdir.Insondagi dastlabki ijtimoiy tajriba va ijtimoiy xulq elementlari aynan oilada, oilaviy munosabatlar tizimida shakllanadi. Shuning uchun ham xalqimizda “qush uyasida ko`rganini
qiladi” degan maqol bor. Ya`ni, shaxs sifatlarining dastlabki qoliplari oilada olinadi va bu qolip
jamiyatdagi boshqa guruhlar ta`sirida sayqal topib,takomillashib boradi. Bizning o`zbekchilik
sharoitimizda oila bilan bir qatorda mahalla ham muhim tarbiyalovchi – ijtimoiylashtiruvchi rol`
o`ynaydi. Shuning uchun bo`lsa kerak, ba`zan odamning qaysi mahalladan ekanligini surishtirib,
keyin xulosa chiqarishadi, ya`ni mahalla bilan mahallaning ham farqi bo`lib, bu farq odamlar
psixologiyasida o`z aksini topadi. Masalan, bitta mahalladan yaxshi kelin chiqsa, aynan shu
mahalladan qiz qidirip qolishadi. Ya`ni, shu mahalladagi ijtimoiy muhit qizlarning iboli, aqlli,
sarishtali bo`lib etishishlariga ko`maklashgan. Masalan, ayrim mahallalarda sahar turib ko`cha-
eshiklarni supurish odatga aylangan va barcha oilalar shu udumni buzmaydilar. Shunga o`xshash
normalar tizimi har bir ko`cha – mahallaning bir-biridan farqi, afzallik va kamchilik tomonlarini
belgilaydi, oxirgilar esa shu mahallaga katta bo`layotgan yoshlar ijtimoiylashuvida bevosita ta`sirini ko`rsatadi. Yana bir muhim ijtimoiylashuv o`choqlariga maktab va boshqa ta`lim maskanlari kiradi.Aynan shu erda ijtimoiylashuv va tarbiya jarayonlari maxsus tarzda uyquklashtiriladi. Bizning
ijtimoiy tasavvurlarimiz shundayki, maktabni biz ta`lim oladigan, bola bilimlar tizimini
o`zlashtiradigan maskan sifatida qabul qilamiz. Lekin aslida bu er ijtimoiylashuv tarbiyaviy 
vasitalarda yuz beradigan maskandir. Bu erda biz ataylab tashkil etilgan, oxirgi yillarda joriy
etilgan “Ma`naviyat darslari”, “Etika va psixologiya” kabi tarbiyalovchi fanlarni nazarda tutmayapmiz. Gap har bir darsning, umuman maktabdagi shart – sharoitlar,umumiy muhitning tarbiyalovchi roli haqida. Masalan, dars paytida o`qituvchi butun diqqati bilan yangi darsni
tushuntirish bilan ovora deylik. Uning nazarida faqat dars, mavzuning mazmuni va undan
ko`zlangan maqsad asosiyday. Lekin aslida ana shu jarayondagt o`qituvchining o`zini qanday
tutayotganligi, kiyim-boshi, mavzuga sub`ektiv munosabati va qolaversa, butun sinfdagi
o`quvchilarga munosabati hamma narsani belgilovchi, ijtimoiy tajriba uchun muhim ahamiyatga
ega bo`lgan omildir.Shu nuqtai nazardan o`quvchilar didi, kutishlari va talablariga javob bergan
o`qituvchi bolalar tomonidan tan olinadi, aks holda esa o`qituvchining ta`siri faqat salbiy rezonans beradi. Xuddi shunday har bir sinfda shakllangan muhit ham katta rol` o`ynaydi. Ba`zi
sinflarda o`zaro hamkorlik, o`rtoqchilik munosabatlari yaxshi yo`lga qo`yilgan, guruhda ijodiy
munozaralar va bahslar uchun qulay sharoit bor. Bu muhit tabiiy o`z a`zolari ijtimoiy xulqini Muzokaraga umumiy tavsifnoma, muzokaraga kirishish strategiyalari
Konfliktni hal qilishda muzokaraga kirishish jarayonida asosiy va natijali usullardan biri, bu
jarayonga uchinchi kishining qatnashishi hisoblanadi. Konfliktologiyada bu jarayon mediatsiya
deb yuritiladi, professional vositachini esa— mediator deb ataydi
Vositachilikda ham, boshqa professional faoliyatdagi kabi, mutaxassislar bir birlari bilan xama narsalarda kelishib olmaydi. Qaysidir echimini topalmayatgan savollar, vositachining faol yoki passiv pozitsiyani konfliktga uchragan tomonlar bilan uchrashgan paytda egallashidan
tashkil topadi.
Hozirgi davrda konfliktologiyaning dolzarbligi va uning jamiyatdagi sodir
bo`layotgan barcha jarayonlarga aloqadorligi uning tatbiqiy sohalarini doirasini ham
kengaytirdi. Uning asosiy tatbiqiy - muzokara sohalariga sanoat sotsial psixologiyasi, boshqaruv psixologiyasi, oila va nikoh borasidagi sotsial psixologik ishlar, siyosat va iqtisodiyotni takomillashtirish muammolari, qonunbuzarlikning oldini olish ehtiyoji hamda ommaviy axborot vositalari borasidagi muzokara vazifalar kiradi. Barcha muzokara sohalarga
xos umumiy xususiyatlar mavjudki, ularga:
a) ularning bevosita jamiyat talab-ehtiyojiga ko`ra tashkil etilishi;
b) tatbiqiy ishlar “tili"ning mavjudligi muammosi, ya`ni, professional til(jargon) bilan
tadqiqot natijalarini bayon etishdagi uyg`unlik masalasi;
v) muzokara ehtiyojlarga monand ilmiy farazlarni ishlab chiqish;
g) shartnomalarga mos tarzda buyurtmalarlarni o`z muddati va bosqichlarda
bajarish majburiyati;
d) samaradorlik mezonlarining o`ziga xosligi, ya`ni, bajarilgan ishga qarab
samaradorlikni baholash;
e) "nazariyotchi" bilan "muzokaraotchi" rollarining aniq farqlanishi muammolari
kiradi.

Muzokara sotsial psixologiya to`g`risida gap ketganda, ko`pincha, "sotsial psixologik

aralashuv" tushunchasi o`rtaga tushadi va tabiiy, bunday muzokaraotchining ijtimoiy jarayonga
aralashuvi nimalarda ko`rinadi, degan savol paydo bo`ladi.
a) individning o`zgarishi strategiyasida, ya`ni o`sha tashkilotdagi o`ziga xos
shaxslarning borligi aniqlanadi va ularga ta`sir qilinadi;
b) texnologik tizim o`zgaradi, ya`ni ma`lum tashkilot yoki muassasaning tuzilishida
o`zgarish ro`y beradi;
v) ma`lum tipli ma`lumotlarga bog`liqlik, ya`ni, ma`lumotlarning tashkilot ichida
yoki uning atrofida to`planganligiga bog`liq holda natijalarning turlicha qiymatga ega bo`lishi
mumkin;
g) ataylab o`tkazilgan tadbirlar ta`sirida korxona taraqqiyoti o`zgarishi mumkin,
masalan, rejalashtirish, xodimlar bilan ishlash sifati, qarorlar qabul qilish va hakozo. Muzokaraotda faoliyat ko`rsatayotgan psixolog joylarda uch asosiy funktsiyani
bajaradi:
1)Ekspert sifatida, ya`ni, bu shunday shaxski, u klient yoki mijoz tomonidan taklif qilinadi. Ular birgalikda biror ijtimoiy psixologik vaziyatni tahlil qilishadi, xulosalar
natijasida yangiliklar kiritishadi, ziddiyatli yoki janjalli vaziyatlarda maqsadga muvofiq
to`g`ri xulq shaklini taklif etishadi. Demak, ekspert ishining oqibati - xulosa chiqarib, so`ng
tavsiyalar berishdir. 

2) Maslahatchi - ekspertdan farqli, mijoz tomonidan bir martalik emas, balki bir

necha marta ayni muammo bo`yicha maslahat berish va xulosalar chiqarish uchun taklif etiladi. Uning aralashuvi bevosita bo`lib, faoliyati oqibatida biror shaxs yoki yaxlit jamoaga yordam ko`rsatiladi, yangi loyihalar qabul qilinadi.
3. O`rgatuvchi - odatda buyurtma asosida joylarda o`quvlar, kurslar tashkil qiladi.
Uning asosiy vositasi sotsial psixologik trening va uning turli ko`rinishlari bo`lib, oqibati-- ijtimoiy muloqotning turli shakllariga o`rgatishdir. Yurtimizda ma`naviyag sohasidagi islohotlar va amalga oshirilgan va oshirilayotgan ishlarning ahamiyati shundaki, ular yoshlarda o`z xalqining madaniyati, Vatanining o`tmishi va bugunni, milliy qadriyatlarga to`g`ri munosabatlarning shakllanishiga sabab bo`ladi va bu - ziyoli,bilimdon kishilar uchun eng zarur fazilatdir. Aks holda, olam siru asrorlarini chuqur bilgan, qiziqishlari doirasida jiddiy izlanishlar olib borishga tayyor shaxs, agar u, bu bilimlarni avval o`z xalqi, millati, yaqinlari manfaatiga yo`naltira olmasa, uning jamiyat taraqqiyotiga aloqasini tasavvur qilolmasa, ma`naviyati qashshoq, iqtidori esa samarasiz, xudbin shaxs sifatida baholanadi.