I bob. Ishsizlik sabablari va iqtisodiy oqibatlarining nazariy asoslari

2.2.Ishsizlikni qisqartirish borasida davlat tadbirlari
Jiddiy muammolar yuzaga kelishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida davlat doimiy ravishda fuqarolarni ish bilan ta’minlash darajasini oshirish siyosatini o’tkazadi. Birinchidan, ishsizlikning friksion va tarkibiy turlari o’sganda:

• 
  qaytadan kasb o’rgatadi;
  
• 
  ta’lim berish tizimini kengaytiradi;
  
• 
  bo’sh ish joylari haqidagi axborotlarni keng tarqatadi;
  
• 
  mehnat birjalariga investisiyalarni ko’paytiradi.
  

Ikkinchidan, agar ishsizlik davriy xususiyat kasb etsa, davlat byudjet, fiskal, kredit - pul vositalarini ishga soladi, ya’ni:

• 
  ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko’proq mablag’ sarflaydi;
  
• 
  tadbirkorning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditorlarning foiz stavkalarini pasaytiradi;
  
• 
  ishlab chiqaruvchi va iste’molchilarga solinadigan soliqlarni kamaytiradi.
  

Uchinchidan, davlat mehnat bozorini tashkil etish va tartibga solish:

• 
  aholi soni, yosh va jinsi salmog’idagi o’zgarishlarga;
  
• 
  ish bilan bandlikdagi tarmoq va hudud o’zgarishlariga;
  
• 
  qo’shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlari;
  
• 
  ishlab chiqarishning hajmi va tarkibiga hamda uning o’sish sur’atiga;
  
• 
  ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi.
  

Ishsizlikni kamaytirishning iqtisodiy tadbirlaridan eng asosiysi xalq xo’jaligi tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir. Bu esa ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish miqyosini oshirishga qaratilagan bo’lishi darkor. Bunga esa, mehnat unumdorligini oshirish, ish joylarining moddiy-texnikaviy, texnologiya va sarmoya ta’minotlarini yaxshilash, yangi noqishloq xo’jaligi mehnati zonalarini tashkil etish, ish vaqtidan unumli foydalanish, ishlovchilarning moddiy manfaatdorligini oshirish va oqilona soliqlar orqali erishish mumkin.
Muhim iqtisodiy tadbirlar majmuasiga qishloq xo’jaligi va sanoatning asosiy mahsulotlariga talab va taklifga asosan istiqbol ko’rsatkichlarini belgilash, kichik yoshdagi bolalari bo’lgan va ko’p bolali onalarni, nafaqaxo’r va nogironlarni kafolatlashtirilgan ish joylari bilan ta’minlash, ularga turli ijtimoiy-iqtisodiy imtiyozlar berish orqali moddiy manfaatdorligini oshirish hamda ish bilan ta’minlanishini yaxshilashga erishish kiradi.
Shuni bilish kerakki, aholi bandligini ta’minlashda davlat muhim rol o‘ynaydi.
Mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solishning to'rtta asosiy yo'nalishi mavjud.

• 
  bandlik o'sishini rag'batlantirish va davlat sektorida ish o'rinlari sonini ko'paytirish dasturi.
  
• 
  kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashga qaratilgan dasturlar.
  
• 
  ishga yollashda yordam dasturlari.
  
• 
  hukumat ishsizlikdan sug'urta dasturlarini qabul qiladi, ya'ni ishsizlik nafaqalari uchun mablag' ajratadi
  

Mehnat bozorini davlat tomonidan tartibga solishning maqsadlari:

• 
  to'liq bandlik, bu uning ishqalanish va tuzilmaviy shakllarining hajmi bilan belgilanadigan "ishsizlikning tabiiy darajasi" saqlanib qolgan holda tsiklik ishsizlikning yo'qligi sifatida tushuniladi;
  
• 
  "moslashuvchan mehnat bozori"ni yaratish Iqtisodiy rivojlanishning ichki va tashqi sharoitlarining o'zgarishiga tez moslashishga, nazorat qilish va barqarorlikni saqlashga qodir.
  

Aytgancha, an'anaviy mehnat bozoriga nisbatan bu "moslashuvchanlik" ishchilardan to'liq bo'lmagan ish kunida, vaqtinchalik ishda, ish o'rinlarini almashtirishda, smenalar sonini o'zgartirishda, ish funktsiyalarini kengaytirish yoki qo'shishda bo'ladi. ehtiyoj. E'tibor bering, ishlamoqchi bo'lgan har bir kishi o'z ehtiyojlariga mos keladigan bunday bozorda ish topishi kerak.
Mehnat bozorida davlat siyosati ikki asosiy shaklda amalga oshiriladi:

• 
  faol - yangi ish o'rinlarini yaratish, bandlik darajasini oshirish va ishchilarni tayyorlash va qayta tayyorlash orqali ishsizlikni bartaraf etish;
  
• 
  passiv - nafaqa to'lash orqali ishsizlarni qo'llab-quvvatlash.
  

Tutish faol siyosat to‘liq bandlikka erishishga qaratilgan, rivojlangan mamlakatlarda mehnat bozorida davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi bo‘ladi. Tutish siyosatining asosiy choralari:

• 
  yangi ish o'rinlari yaratishning asosiy sharti bo'lgan iqtisodiyotga investitsiyalarni davlat tomonidan rag'batlantirish;
  
• 
  tarkibiy ishsizlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil etish;
  
• 
  ishqalanish va tarkibiy ishsizlikni kamaytirish maqsadida bo‘sh ish o‘rinlari to‘g‘risida ma’lumot beruvchi bandlik xizmatlarini, mehnat bozorida vositachilik funktsiyalarini bajaradigan mehnat birjalarini rivojlantirish;
  
• 
  ko'pgina mamlakatlarda aholi bandligini ta'minlashning eng muhim usuli hisoblangan kichik va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish;
  
• 
  ish beruvchilar tomonidan aholining ayrim guruhlari - yoshlar, nogironlar ish bilan ta'minlanganligi uchun davlat tomonidan rag'batlantirish (soliq va qonunchilik choralari bilan);
  
• 
  agar kerak bo'lsa, ishga joylashish uchun yashash joyini o'zgartirishga yordam berish;
  
• 
  bandlik muammolarini hal qilishda xalqaro hamkorlik; xalqaro mehnat migratsiyasi bilan bog'liq muammolarni hal qilish;
  
• 
  davlat sektorida – ta’lim, tibbiy xizmat ko‘rsatish, kommunal xo‘jalik, jamoat binolari va inshootlarini qurish sohasida ish o‘rinlarini yaratish;
  
• 
  jamoat ishlarini tashkil etish.
  

Ishsizlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash, ularni ijtimoiy himoya qilish passiv shakl mehnat bozoridagi davlat siyosati. Ishsiz fuqarolarga davlat kafolat beradi:

• 
  ishsizlik nafaqalari, moddiy yordam va boshqa ijtimoiy nafaqalar shaklida ijtimoiy qo'llab-quvvatlash;
  
• 
  bepul tibbiy yordam.