I bob investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning nazariy-huquqiy asoslari

III BOB O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INVESTITSIYA FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH VA RAG'BATLANTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH YO'LLARI.
3.1 Investitsion jozibadorlikni ta'minlashning asosiy choralari va usullari
O'zbekistonda mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab iqtisodiyot sohasidagi ustuvor yo'nalishlardan biri raqobatbardosh va eksportga yo'naltirilgan iqtisodiyotni yaratishga qaratilgan siyosatni amalga oshirishdan iborat bo'lib, uning bajarilishi birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya qilish orqali iqtisodiyot tarmoqlarini diversifikatsiya qilishga bog'liq. Yuqorida sanab o'tilgan vazifalarni bajarish va iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishni ta'minlash maqsadida ishbilarmonlik va investitsiya muhitini tubdan yaxshilash, biznesni yuritish shart-sharoitlarini baholash mezonlarini jahon amaliyotida umum qabul qilingan tizimni joriy etish va shu asosda mamlakatning xalqaro reytingini yanada oshirishni ta'minlash bo'yicha keng ko'lamli chora-tadbirlar qabul qilindi.
Xorijiy investitsiyalarni jalb etish bo'yicha davlat siyosati respublika iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlarini tarkibiy o'zgartirishning ta'sirchan vositasidir. O'zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarni jalb etish va ulardan samarali foydalanish mamlakatlar o'rtasidagi o'zaro manfaatli iqtisodiy hamkorlikning yo'nalishlaridan biridir. Xorijiy investitsiyalar yordamida iqtisodiyotning ishlab chiqarish tuzilmasini chindan ham yaxshilash, yangi yuqori texnologik ishlab chiqarishni yaratish, asosiy fondlarni modernizatsiyalash va ko'plab korxonalarni texnik jihatdan qayta jihozlash, mutaxassislar va ishchilarni tayyorlash, menejment, marketing va nou-xauga ilg'or yutuqlarni joriy etish, ichki bozorni xorijiy mamlakatlarga eksport hajmini bir vaqtning o'zida oshirish bilan mahalliy ishlab chiqarilgan sifatli mahsulotlar bilan to'ldirish mumkin. Mustaqillik yillarida O'zbekiston Respublikasida xorijiy investorlar uchun huquqiy kafolatlar va imtiyozlarning keng tizimi ishlab chiqildi, qulay investitsiya muhiti yaratildi, bu esa birinchi navbatda respublikada davom etayotgan siyosiy va iqtisodiy barqarorlik bilan tavsiflanadi.
O'zbekiston Respublikasida qulay investitsiya muhiti bir qator qabul qilingan qonun hujjatlariga - "xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilish kafolatlari va chora – tadbirlari to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, "xorijiy investitsiyalar to'g'risida" gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni, Prezidentimizning "xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarga qo'shimcha rag'bat va imtiyozlar to'g'risida" gi Farmoni, "xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar eksportini
Hozirgi vaqtda xorijiy sarmoyadorlarga investitsiyalarning turli shakllari taklif etilmoqda: qo'shma korxonalar, 100% xorijiy kapitalga ega korxonalar yaratish, xususiylashtirilayotgan korxonalar aksiyalarining bir qismini yoki to'liq ulushini sotib olish va h.k., shuningdek, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida-sanoat kompleksi, qishloq xo'jaligi, transport, telekommunikatsiya, qurilish, sog'liqni saqlash, turizm kabi ko'plab aniq loyihalarni amalga oshirish.
Mamlakatning investitsion jozibadorligi omillari asosan ishlab chiqarishni rivojlantirishga, texnologiyalarni rivojlantirish darajasiga, turmush darajasiga va bir-biriga bog'liq bo'lgan boshqa ko'plab parametrlarga bog'liq bo'lgan mamlakatning rivojlanishining muayyan makroiqtisodiy ko'rsatkichlari bo'lib, ular bir yoki bir nechta mamlakatning investitsion jozibadorligini to'liq tasavvur qilishlari mumkin. Mamlakatning investitsion jozibadorligi darajasi ushbu omillarning rivojlanish darajasiga va holatiga bog'liq.
Bunday omillarga quyidagilar kiradi:
- Respublikada siyosiy va iqtisodiy barqarorlik;
- iqtisodiyotning barqaror o'sishi (yalpi ichki mahsulotning o'sishi so'nggi 5 yil ichida 8 foizdan kam emas, eksport hajmining doimiy o'sishi va boshqalar.);
- umuman iqtisodiyotda va xorijiy investitsiyalar sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish;
- soliq va tashqi savdo bojlarining past darajasi;
- juda yuqori sifatli infratuzilma;
- xorijiy investitsiyalarni jalb qilish sohasida yagona davlat siyosatining mavjudligi.
Mamlakatning investitsion jozibadorligi investitsiya salohiyati va investitsiya xavfi bilan belgilanadi. Investitsiya salohiyati hisobga kapital xavfsizligi va investorlar tomonidan foyda tegishli kafolatlar bilan investitsiyalarni qabul qilish viloyati tayyor oladi. U quyidagi tarkibiy qismlarni o'z ichiga oladi - xususiy salohiyat:
- resurs-xomashyo (tabiiy resurslarning asosiy turlarining balans zaxiralari bo'yicha o'rtacha og'irligi bilan ta'minlash);
- mehnat (mehnat resurslari va ularning ta'lim darajasi);
- ishlab chiqarish (yalpi hududiy mahsulot);
- innovatsion (fundamental, oliy o'quv yurtlari va amaliy ilm-fanning rivojlanish darajasi, uning mintaqadagi natijalarini joriy etishga qaratilgan);
- institutsional (bozor iqtisodiyoti institutlarining rivojlanish darajasi);
- infrastruktura (mintaqaning iqtisodiy va geografik joylashuvi va uning
infratuzilmaviy xavfsizligi);
- moliyaviy (soliq bazasining hajmi va viloyat korxonalarining rentabelligi);
- iste'mol (viloyat aholisining umumiy xarid kuchi).
Investitsiya xavfi-bu sarmoyani yo'qotish ehtimoli (imkoniyati). Integral investitsiya xavfi iqtisodiy, moliyaviy, siyosiy, ijtimoiy, ekologik, jinoiy va qonuniy xavflar bilan belgilanadi.
Integral xavf yoki oddiygina investitsiya xavfi tarkibiy qismlar tomonidan hisoblab chiqiladi:
- iqtisodiy xavf (mintaqaning iqtisodiy rivojlanishidagi tendentsiyalar);
- moliyaviy xavf (korxonaning byudjeti va moliyasining muvozanat darajasi);
- siyosiy xavf (oxirgi parlament saylovlari natijalariga ko'ra aholining siyosiy xayrixohligini taqsimlash, mahalliy hokimiyatning ishonchliligi);
- ijtimoiy xavf (ijtimoiy keskinlik darajasi);
- atrof-muhit xavfi (atrof-muhitning ifloslanish darajasi, shu jumladan radiatsiya);
- Qonunchilik xavfi (muayyan sohalarga yoki sohalarga investitsiyalarning huquqiy shartlari, ishlab chiqarishning alohida omillaridan foydalanish tartibi).
Mustaqillik yillarida O'zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatini
rag'batlantirish va rivojlantirish, mamlakatning investitsiya salohiyatini oshirish,
qulay investitsiya muhitini yaratish orqali investitsiyaviy jozibadorlikni oshirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Investitsiya jarayonini qo'llab-quvvatlash quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
- bozor infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish;
- investitsiyaviy jozibadorlikni oshirishga qaratilgan Qonunchilik bazasini ishlab
chiqish va qabul qilish;
- transport infratuzilmasini rivojlantirish;
- ularni qo'llab-quvvatlash usullari va mexanizmlarini rivojlantirish ustuvor
yo'nalishlarini belgilash;
- investorlarga O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq yer va boshqa
tabiiy resurslardan foydalanish uchun imtiyozli shart-sharoitlar berish;
- investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda ishtirok etish;
- investitsiya loyihalari bo'yicha davlat kafolatlarini taqdim etish;
Investitsiyalarni jalb qilish va investitsiyalash uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish sohasidagi ijobiy o'zgarishlarni mustahkamlash uchun amaliyotga tatbiq etilishi mumkin bo'lgan bir qator yangi jiddiy qarorlar qabul qilish talab etiladi. Investitsiya faoliyatini rag'batlantirish asosan qulay investitsiya muhitining normativ-huquqiy asoslarini yanada takomillashtirishga bog'liq. Umuman olganda, investitsiya jarayonini joylashtirish imkoniyatlari, shuningdek, amalga oshirilayotgan byudjet, soliq va investitsiya siyosatining muvaffaqiyati bilan belgilanadi, chunki bu o'z-o'zini moliyalashtirish istiqbollari korxonalarni barqaror rivojlantirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, mamlakatda mavjud bo'lgan siyosiy va iqtisodiy tavakkalchiliklarni hisobga olish, nafaqat xorijiy investorlarni mamlakatga jalb etishga to'sqinlik qilish, balki respublikaning mavjud milliy investitsiya salohiyatidan foydalanishga qarshi kurashish zarur.

3.1 Jadval

2015-2019 yillarda O'zbekiston Respublikasi to'qimachilik sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlari.

Ko'rsatkichlar