I bob. Inflyatsiyani targetlash siyosati

1.2. Inflyatsiyani targetlashga o’tish jarayoni.
Shuning uchun ham ko’p hollarda “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 3, may-iyun, 2014 yil 8 www.iqtisodiyot.uz inflyatsiyani targetlash emas, balki inflyatsion bashoratni targetlash haqida gapiriladi. Markaziy bank tomonidan o’rnatiladigan foiz stavkalari inflyatsiya va YaIMdan funktsiya sifatida qaraladi. Shuning uchun ham foiz stavkasini o’rnatish jarayonini Markaziy bankning qaytma reaktsiya funtsiyasi deb nomlashadi. Bu funktsiya Markaziy bankni kuzatilayotgan o’zgaruvchilarining kutilayotgan o’zgarishiga qanday ta’sir ko’rsatishini bildiradi. Inflyatsion targetlash rejimi qo’llanilayotgan barcha mamlakatlarda inflyatsiya maqsadsli ko’rsatkichlari past darajada, ya’ni 3.5-4% atrofida belgilanadi. Lekin, ushbu daraja optimal hisoblanadimi yoki yo’q. Jahon amaliyotiga nazar soladigan bo’lsak, narxlar barqarorligi nol darajadagi inflyatsiya orali izohlanadi. Biroq, ba’zi bir sabablarga ko’ra inflyatsiyani nol darajada targetlash maqsadga muvofiq hisoblanmaydi. Inflyatsiyani nol darajada targetlash iqtisodiyotni deflyatsiyaga kirib ketish xavfini tug’diradi. Inflyatsiyani targetlash siyosatini mamlakat itisodiyoti uchun to’g’ri talqin qila bilish, ushbu siyosatning eng asosiy talablaridan biridir. Shundagina inflyatsiyani targetlash rejimi mamlakatdagi inflyatsiya darajasini barqarorlashtiruvchi samarali omil sifatida namoyon bo’la oladi.
Inflyatsiyani targetlashga o’tish uchun alohida sohani emas, balki butun iqtisodiyotni demonopolizatsiya qilish lozim, dedi MB departamenti rahbari Behzod Hamroev.
Inflyatsiyani targetlashga o’tish iqtisodiyotni demonopolizatsiya qilish va bozor narxlarini shakllantirish uchun sharoitlar yaratishni taqozo etadi. Bu haqda seshanba kuni pul-kredit siyosati masalalariga bag’ishlangan matbuot anjumanida O’zbekiston Markaziy banki Pul-kredit siyosati departamenti direktori Behzod Hamroev aytib o’tdi.2017 yil sentyabrda MB, Moliya vazirligi va Iqtisodiyot vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan 2017 2021 yillarda pul-kredit siyosatini takomillashtirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar hamda inflyatsiyani targetlash rejimiga bosqichma-bosqich o’tish tasdiqlangan edi.
Inflyatsiyani targetlashga o’tish uchun muayyan tayyorgarlik ishlarini olib borish lozim. Bu shunday rejimki, biz unga shunchaki Markaziy bank xohishi bo’yicha o’ta olmaymiz, chunki o’tish uchun ichki bozordagi narxlar raqobat asosida shakllantirilishi kerak. Biz narxlarni liberallashtirishimiz, demonopolizatsiya o’tkazish, moliya bozori, MB qurollarini rivojlantirishimiz lozim , dedi u.
Gazeta.uz muxbirining inflyatsion targetlashga o’tish oldidan qanday sohalar demonopolizatsiya qilinishi kerakligi haqidagi savoliga javob berar ekan, Behzod Hamroev butun iqtisodiyotni demonopolizatsiya qilish lozimligini ta’kidladi.
Nafaqat biror-bir soha, balki butun iqtisodiyotni demonopolizatsiya qilish lozim. Biz qaysidir bir sohada monopoliyaga barham bersak hammasi yaxshi bo’ladi, deb ayta olmaymiz. U qaysi sohalarda mavjud ekani, qaerda raqobatni oshirish kerakligini barcha yaxshi biladi. Biz hozirgi raqobatni saqlab qolishimiz va uni barcha sohalarda yaxshilashimiz kerak , deya qayd etdi MB departamenti direktori.
Birinchi navbatda iste’mol korzinkasiga kiruvchi tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish sohasida demonopolizatsiya o’tkazilishi lozim. Ularning importi masalasini hal etish lozim. Tovarlar xorijdan tashilar ekan, barcha uchun yagona va shaffof tizim ishlashi kerak. Gaz, elektr energiyasi, suv narxlari ham bozor tamoyillaridan kelib chiqib shakllantirilishi lozim , dedi u.
Inflyatsiyani targetlashga o’tishda ikkinchi zarur element, bu moliya bozorini rivojlantirish. Bizdagi hozirgi vaziyat qanday? 28 ta bank bor, agar kimgadir investitsiya uchun pul kerak bo’lsa ularga murojaat qiladi. Bu yagona manba. Yoki qandaydir davlat dasturiga tushib qolishni kutish kerak. Vaholanki bozor iqtisodiyotida boshqa instrumentlar ham bor. Kapital, qimmatli qog’ozlar bozorlari ham uzoq muddatli investitsiyalar manbasi bo’lishi mumkin , dedi Behzod Hamroev.
Markaziy bank 2019 yilning to’rtinchi choragida inflyatsiyani targetlash rejimiga o’tish jarayonida pul-kredit siyosatining asosiy indikatori sifatida minimal foiz stavkasi va foizli koridorni joriy etishni rejalashtirmoqda. Hozirda MB qayta moliyalash stavkasi asosiy indikator vazifasini bajarmoqda.
Bu shunday ishlaydi. Agarda minimal foiz stavkasi, masalan, 16 foiz bo’lsa, koridor plyus-minus ikki, ya’ni 14% dan 18% gacha bo’ladi. Banklararo bozordagi operatsiyalar foizlari minimal foiz stavkasiga yaqin bo’lishi kerak , deya tushuntirdi u.Minimal foiz stavkasi, bu banklarga taqdim etiluvchi haftalik qisqa muddatli kreditlar bo’yicha Markaziy bank foizlari kattaligini belgilab beruvchi ko’rsatkich. Qayta moliyalash stavkasi MB operatsiyalari bo’yicha stavkalarning eng yuqori chegarasini ko’rsatgan bersa, minimal foiz stavkasi narxlar mavjud bo’lgan koridorni aniqlab beradi. MBInflyatsiya tahlili va prognozlash boshqarmasi boshlig’i Rustam Muhammadadiev joriy inflyatsiyani ko’p omilli deb atadi.