I bob. Indol haqida umumiy tushuncha

Indol alkaloidlari.
SNG davlatlarining territoriyasida Vinca o‘simligining 5 ta turi uchraydi. Bu o‘simliklarning kimyoviy jihatdan o‘rganish ishlari A.P. Orexov va uning shogirtlari tomonidan 1930 y. Boshlangan tekshirishlar natijasida bu o‘siliklar tarkibida indol alkaloidlari borligi aniqlangan.
Tekshirish natijalari shuni ko‘rsatadiki indol hosilalari ko‘pgina tabiiy birikmalar tarkibiga kirib, modda almashinuvida muhim rol o‘ynaydi, m: triptofan (amino kislota) oqsil tarkibiga kirib, hayvon organizmlarida undan serotonin va melaninlar hosil bo‘ladi. Indolning hosilalaridan yuqori fiziologik aktivlikka yega bo‘lgan, penlatsibin, indometatsin, β – indolilsirka kislotasi va boshqalarning o‘simlik organizmlarida sintezlanishi fikrimizga yoqqol misol bo‘ladi.
Alkaloidlardan rezerpin, aymolin, vinkristin, vinplastin, vinnomin va boshqalar meditsinada dori – darmon sifatida keng qo‘llanilib kelinmoqda. Shuning uchun ham bu alkaloidlarni o‘rganishga alohida etibor berilib kelinmoqda.
O‘zFA o‘simlik moddalari kimyosi istitutining alkaloidlar kimyosi laboratoriyasida bu o‘simliklarni o‘rganish ishlari 1950 yillardan buyon amalga oshirilib kelinmoqda. Shu o‘tgan davr mobaynida Vinca o‘simligining 5 ta turini o‘rganishga erishildi.
V. major-L-vechnozelenoye, deporativnoye rastikno toshkent botanika bog‘ida yetishtiriladi.
V. major –akuammin, rezerpinin, maydin, izomaydin, akuammitsin. Ervin, vinkomayin, maydinin, vinkomayorenin, mayorinin.
V. pubescens- rezerpinin, maydin, izomaydin, mayorinin, maydinin, karapaubin
Herbaceae- maydin, izomaydin, tabersanin, vinparin, skimmiamin, gerbodin, germobin, venalstonin, N (a)- metildegidroaspidosperoldin, gerboksin.
V.rosea – aymalitsin.
V. erecfa------
Vinca o‘simligi ham sifat jihatdan ham miqdor jihatdan alkaloidlarga juda boy o‘simlikdir, buning asosiy sabablaridan birini quyidagicha tushuntirish mumkin. Triptofan, triptomin va ularning hosilalari indol alkaloidlarining sintez uchun dastlabki modda hisoblanadi, reansiya jarayonida triptomin tautomerlanadi:

Indol. Bir qator eng muhim birikmalarda pirrol yaddosi benzol halqasi bilan kondensirlangan hamda uchraydi bunday birikmani indol nomi bilan yuritiladi. U birinchi marta indldan olingani uchun ham indol deyiladi.

Indol oqsillarni yemirilishidan hosil bo‘ladi A.YE Chichibabii indolni suniy usulda olishning eng (qulay) oddiy usulini amalga oshiradi.

Indol yoqimsiz hidli kristall modda bo‘lib uning oz miqdordagisi yoqimli hidli bo‘ladi, shuning uchun palorumeryada ishlatiladi.
Indol kimyoviy-xossalariga ko‘ra pirrolga o‘xshaydi havoda oksidlanishi natijasida qorayadi, kislota tasirida smolaga aylanadi. XULOSA
Xulosa qilib aytganda, organik va noorganik kimyo sohasida o’g’itlar ishlab chiqarishda keng ko`lamda ishlar olib borilmoqda. Hozirgi kunda yangi-yangi zavodlar qurilib yuksak darajali kaliyli, azotli, fosforli va meniral o’g’itlar ishlab chiqarilmoqda. Yangi texnalogiyalar asosida ishlab chiqarilayotgan bunday o’g’itlar o`ta sifatlidir. Shuni aytib o`tish kerakki, fosforli o’g’itlar ham juda katta ahamiyatga ega bo’lib, qishloq xo`jaligi uchun juda ham zarur bo’lgan o’g'it hisoblanadi.
O’z vaqtida kerakli joy o`g`itlansa tuproq unumdorligi oshib mo’l hosil olishga va hosilni tez yetilishiga zamin yaratiladi. Ammo bunday o’g’itlarni keragidan ortiq yerga berish yaramaydi. Meyoridan ortiqcha solingan o’git yerni meniral holatini buzibgina qolmay balki hosildorlikni anchagina pasaytiradi. Agar tuproq unumdorligi past joylarga 1-gektarjoyga 40-60 kggacha berilsa bunda yerlar o’z samarasini bermasdan qolmaydi.
O’g’itlar o’simliklarga har xil ta’sir qiladi. Masalan, azotli o’g’itlar o’simliklarning o’sishini tezlashtirsa, fosforli va kaliyli o’g’itlar mo’l hosil to’planishiga va uning tez pishib yetilishiga tyordam beradi.Qisqa qilib aytganda, o’g’itlar mo’l hosil garovidir. Lekin o’g’it solishda uning me’yoriga qat’iy rioya qilish zarur. Agar tuproqqa mineral o’g’itlar me’yoridan ortiqcha solinsa, uning ekologik holati yomonlashadi. Chunonchi, me’yoridan ortiqcha solingan o’g’it tuproqdagi tirik mavjudotlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi va uning tarkibini buzadi. Eng muhimi, ko’p miqdorda mineral o’g’it solingan yerda yetishtirilgan hosil (qovun, tarvuz, kartoshka va boshqalar) tez buziladi, uni iste’mol qilgan odam zaharlanishi mumkin. Demak, me’yorida ishlatilgan o’g’itlar tuproqning holatini yaxshilaydi va o’simliklarning hosildorligini oshiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.

Мирзиёев Ш. М. Эркин ва фаровон, демократик ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ / Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент : Ўзбекистон, 2016. - 56 б.
Sh.M.Mirziyoev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 488 b.
Sh.M.Mirziyoev Erkin va faravon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent: “O’zbekiston”, 2016. – 56 b.
Sh.M.Mirziyoev Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 104 b.
N.A.Parpiyev, A.Muftaxov, X.Raximov. "Anorganik kimyoning nazariy asoslari". T.,O'zbekiston. 2001 y.
N.A.Parpiyev, A.Muftaxov, X.Raximov. "Anorganik kimyo". T.,O'zbekiston. 2003 y.
Қ.Ахмеров, А.Жалилов, Р.Сайфутдинов. Умумий ва анорганик кимё. Тошкент: Ўзбекистон, 2003.
Тошпўлатов Ю.Т., Исҳоков Ш.С. Анорганик кимё. Тошкент: Ўқитувчи, 1992.
Yoriyev O.M. va b. Umumiy va noorganik kimyodan masala va mashqlar to`plami. Toshkent. 2008.
Қодиров Э., Муфтахов А., Норов Ш. Анорганик кимёдан амалий машғулотлар. Тошкент: Ўзбекистон, 1996.
Yu.T.Toshpo'latov, Sh.S.Isakov "Anorganik kimyo", O'qituvchi, T., 1992 u.
4.A.Muftaxov. "Ximiyadan olimpiada masalalari va ularning yechimlari",T., 1993 u.
H.R.Rahimov, N.A.Parpyiev va boshqalar. «Anorganik kimyoning nazariy asoslari», T., «O’zbekiston», 2002 yil.
X.R.Raximov. «Anorganik ximiya», T., O'qituvchi,1984 yil.
Н.С.Ахметов. “Общая неорганическая химия”, M., 1988 yil.
A.K. Glinka. «Umumiy ximiya», T., «Uzbekiston», 1978
Б.В.Некрасов. “Основы общей химии”, M., 1974 .
Z.S.Saidnosirova. «Anorganik ximiya», T., O'qituvchi, 1983
N.X.Maksudov «Umumiy ximiya». O'qituvchi, Toshkent -1977
M.M. Abdulxaeva, U.M. Mardanov. “Kimyo”. “Uzbekiston” Toshkent, 2002
I.N.Borisov. Ximiya o’qitish metodikasi. «O’qituvchi». Toshkent -1966
I.Asqarov va boshqalar. “Anorganik va umumiy kimyodan masalalar yechish.”. «O`qituvchi » nashriyoti. Toshkent -1995
I.P.Sereda. Ximiyadan konkurs masalalari. Toshkent, O'qituvchi, 1984
T. M. Mirkomilov, X.X. Muxiddinov. Umumiy ximiya. Toshkent, O’qituvchi-1987
Elеktrоn tа`lim rеsurslаri:
1. www. tdpu.uz
2.www.pedagog.uz
3.www.Ziyonet.uz
4.www.edu.uz
5.tdpu-INTRANET.Ped.
6.www.chemistry.ruiv


Garmon


Garmon 2-metil-β-karbolin oribin va laturin nomi bilan ham malum, u birinchi marta gorminni parchalanishidan hosil bo‘lgan modda bo‘lib so‘ng u o‘simlikdan ajratib olingan. Gormon β-karbolin qatori alkaloidlarining sodda va eng muhim hosilalaridan biri hisoblanadi moximbin, rezorpin kabi dorilar sifatida muhim ahamiyatga ega u quyidagi reaksiya orqali olinadi:
Brevikallin
(vodorodxlorid tuzi)

Bu alkaloid ham indol gruppasiga mansub bo‘lib, β-karbolin siklik qismi pirrolidin halqasi bilan bog‘langan.
Bu alkaloid fiziologik jihatdan aktiv bo‘lib, meditsinada keng qo‘llaniladi.