|
1.3-§. Zamonaviy dasturlarning turlari va ularning vazifalari.
Dasturlar turlari
Kompyuterda xar xil turdagi ma’lumotlar saqlanadi. Ular bilan ishlash uchun biz xar xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki kompyuter uzi xech qanaqa xarakatlar bajarmaydi u faqat bizning buyruqlarimizni va ko`rsatmalarimizni bajaradi. Buyruqlar va ko`rsatmalar ketma-ketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yuqoridagi mavzularda utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi:
1.3.1 SISTEMA DASTURLAR TURI. Sistema dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi va xar xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar.
Masalan: fayllar ustidan xar xil amallar bajarish (qayta nomlash, yaratish, o`chirish, nusxasini olish, xajmini o`zgartirish), diksni tozalash va tekshirish, kompyuterni sozlash (tashqi qurilmalar ishini boshqarish). Sistema dasturlar ichida 4 dasturlar guruxlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (sistemalar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va dastur koplamalar.
Shulardan operatsion sistemalar dasturlar guruxi juda katta axamiyatga ega. Bu dasturlar kompyuter ishini boshkaradi, xar xil dasturlarni kompyuter xotirasiga yuklaydi va bajaradi, fayllar, kataloglar va disklar ustidan xar xil amallarni bajaradi. Xamma dasturlar shu operatsion sistema dasturning imkoniyatlaridan foydalanadi va shuning uchun xamma dasturlar fakat shu dastur orqali ishga tushadi. Eng taniqli operatsion sistemalar: MS-DOS va Windows (Microsoft korporatsiya) dunyodagi kompyuterlarning 75-80%, Makintosh (Apple firmasi) dunyodagi kompyuterlarning 5-10%, Linux va Unix dunyodagi kompyuterlarning 10-15%. MS-DOS operatsion tizimi bilan biz keyin yaqinrok tanishamiz.
Utilita-dasturlar bu operatsion sistemani imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. Masalan: disklar ustidan xar xil amallarni bajaruvchi dasturlar, kompyuter ishini tezlashtiruvchi dasturlar, malumotlar xajmini o`zgaruvchi dasturlar, viruslarni aniqlovchi dasturlar va xokazo
Boshka kup tarqalgan sistema dasturlardan biri bu drayver dasturlari va dastur-qoplamalar. Drayverlar-dasturlar bu operatsion sistemaga tashki va ichki qurilmalar bilan ishlashda qulayliklar yaratuvchi dasturlar. Bu dasturlar asosan shu qurilmalar chiqaruvchi firmalarda yaratiladi va qurilmalar bilan birga tarqalinadi. Masalan: monitorlar drayverlari, SD-ROM lar drayverlari va xokazo. Dastur koplamalar bu operatsion sistemaning imkoniyatlardan chiroliy va qulay xolda foydalanishni taminlovchi dasturlar. SHulardan eng tanikliysi bu NORTON COMMANDER dasturi, bu dastur bilan biz 4-bobda tanishamiz.
1.3.2 AMALIY DASTURLAR TURI. Amaliy dasturlar bu ma’lumotlar bilan ish jarayonida foydalanadigan dasturlar.
Masalan: matn ma’lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir ma’lumotlarni yaratish yoki o`zgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musiqa va video ma’lumotlarni ko`rib chiqish va taxrirlash.
Amaliy dasturlar foydalangan ma’lumotlar turiga kura guruxlanadi: matn muxarrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir muxarirlari, rasm va tasvirlarni kursatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musiqa va video muxarrirlari, musiqa va video ko`rsatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatel va xokazo), jadvallar muxarriri (Lotus, Excel va xokazo), ma’lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, o`rgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar.
1.3.3 INSTRUMENTAL DASTURLAR TURI. Instumental dasturlar bu yangi dasturlar yaratuvchi dasturlar sistemalari.
Instrumental dasturlaga maxsus dasturlash tillari bilan ishlaydigan dasturlar sistemalari kiradi. Ular dasturlash tiliga ko`ra farqlanadi: S, Basic, C++, Delphi, va boshqalar. Bu dasturlar sistemalar uziga bir nechta dasturni jamlagan bo`lib bular: dasturlash tili muxarriri, translyator, komplyator va boshka yordamchi dasturlar.
Bundan tashqari xamma dasturlar pulliy, bepul va kisman pulli bulishi mumkin. Masalan: drayverlar asosan bepul yoki qisman pulliy bo`ladi, mashxur bo`lmagan firmalar dasturlari xam bepul yoki qisman pulliy bo`ladi, tanikli firmaning maxsuloti esa pulliy. Bepul dasturlar asosan imkoniyatlari qisqartirilgan xolda bo`ladi.
Oxirga paytlar pirat nusxa dasturlari xam juda ko`p tarkalgan. Shuning uchun dasturlarni pirat va original nusxa turlariga bulish xam mumkin. Pirat dasturi original dasturga qaraganda juda arzon bo`ladi, lekin bu dasturlarga xech qanday kafolat berilmaydi. Shuning uchun katta firma va korxonalar, banklar va davlat idoralari fakat original dasturlardan foydalanadi.
Xar bitta dastur o`zining nomeriga ega. Bu nomer versiya deb nomlanadi. Versiyalar asosan raqamlar bilan qo`yiladi va oxirgi paytlarda, dastur chiqqan yili bo`yicha qo`yiladi. Masalan Windows 95 eki Windows 98 eki Windows 2000. Xar bitta yangi versiyali dastur, oldingi versiyalardan qo`layliklar va imkoniyatlari ko`p bo`lgani bilan yoki kompyuterga talablari o`zgargani bilan farqlanadi.
I-bob bo’yicha xulosa……………………………….………….
Taraqqiyot kompyuterlarni “intellektuallashtirish”, inson va kompyuter o‘rtasidagi to‘siqni yo‘q qilish yo‘lida davom etmoqda. Kompyuterlar ma'lumotni qo'lda yozilgan yoki bosilgan matndan, shakllardan, inson ovozidan qabul qiladi, foydalanuvchini ovoz bilan taniydi va bir tildan boshqa tilga tarjima qiladi.
Yangi avlod kompyuterlarining arxitekturasi ikkita asosiy qurilish blokini o'z ichiga oladi. Ulardan biri an'anaviy kompyuter, ammo hozirda u foydalanuvchi bilan aloqasi yo'q. Ushbu aloqa aqlli interfeys deb ataladigan birlik tomonidan amalga oshiriladi. Uning vazifasi tabiiy tilda yozilgan va muammoli bayonni o'z ichiga olgan matnni tushunish va uni kompyuter uchun ishlaydigan dasturga tarjima qilishdir.
Hozirgi vaqtda inson faoliyatining ko'plab sohalari kompyuterlardan foydalanish bilan bog'liq. Nega bu elektron mashinalar bizning hayotimizga shunchalik qattiq kiritilgan? Hamma narsa juda ahamiyatsiz. Ular muntazam hisob-kitob va dizayn ishlarini bajaradilar, miyamizni yanada zarur va mas'uliyatli vazifalar uchun bo'shatadi. Natijada, charchoq keskin kamayadi va biz kompyuterdan foydalanmasdan ko'ra ancha samarali ishlay boshlaymiz.
Zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlari eng serhosil tasavvurni hayratda qoldiradi. Ular bir nechta vazifalarni parallel ravishda bajarishga qodir, ularning murakkabligi ancha yuqori. Shu sababli, ba'zi ishlab chiqaruvchilar sun'iy intellekt yaratish haqida o'ylashmoqda. Hozir ham kompyuterning ishi odamning aqlli elektron yordamchisining ishiga o'xshaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
