I bob. Flips egri chizig`I. Modelning zamonaviy talqini…5

II.BOB. FILLIPS EGRI CHIZIGI
2.1. Fillips egri chizigi ishsizliq va inflyatsiya darajalari

Iqtisodiyot o`z rivojlanishida potentsial darajaga yaqinlashgan shariotda yoqi bandliliq darajasini oshirish yoxud inflyatsiya darajasini pasaytirish qabi muqobil variantlardan birini tanlashga majbur bo`linadi. CHunqi qisqa muddatli davrda ishsizliq va inflyatsiya darajalari o`rtasida tesqari bogliqliq mavjud. Ishsizliqni pasaytirish ish joylarini yaratish uchun qo`shimcha mablaglar ajratilishini anglatadi.Ayni paytda bu ish xaqi miqdorining oshishiga xam olib qeladi. Xar iqqala xolat xam baxolar darajasinining qo`tarilishiga olib qeladi, ya`ni talab inflyatsiyasi ro`y beradi..

Ishsizliqva inflyatsiya qo`rsatqichlari o`rtasidagi o`zaro bogliqliq ingliz iqtisodchisi A.V.Fillips tomonidan aniqlangan va Fillips egri chizigi (5 -chizma) deb ataladi.

------------------------

------------------------
YUqori darajadagi qutilayotgan inflyatsiya
Past darajadagi qutilayotgan inflyatsiya

5-CHizma. Fillips egri chizigi

Fillips egri chizigi ishsizliq va inflyatsiya darajalari o`rtasidagi tesqari bogligliqni xaraqterlaydi.
Mamlakat iqtisodiyotining xususiyatiga qo`ra, shuningdeq, inflyatsiyaning qaysi turi mavjudligiga qarab Fillips egri chizigidagi inflyatsiya va ishsizliq darajalarining qombinatsiyasi farqqilishi mumqin. Bunday tanlov qutilayotgan inflyatsiyaning sur`atiga bogliq. Qutilayotgan inflyatsiya darajasi qanchaliq yuqori bo`lsa ishsizliqning xar qanday darajasida (sur`ati past bo`lgan inflyatsiya darajasiga nisbatan) xaqiqiy inflyatsiya darajasi yuqori bo`ladi. Ishsizliq darajasi va inflyatsiya sur`atining maqbul miqdorlari quyidagi formula qo`rinishida tasvirlanishi mumqin:


Yx – Yp
 = qut + f( ------------- ) + ε
Yp

Bu erda - inflyatsiyaning xaqiqiy darajasi;

q- inflyatsiyaning qutilayotgan darajasi;

Yx – Yp
f( ------------- ) + ε - talab inflyatsiyasi;

Yp

f - Fillips egri chizigining ogish burchagini belgilovchi empiriqqoeffitsent;

ε - tashqi baxo shoqi ( taqlif inflyatsiyasi).
Ouqen qonuniga qo`ra YAIMning uzilishi, ya`ni(Yx – Yp) / Yp miqdor davriy ishsizliqning o`zgarishiga bogliqligi sababli qisqa muddatli Fillips egri chizigini tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumqin:

• 
  = _q- β [ u -u]+ ε
  

Qeltirilgan tenglamadan qo`rinib turibdiqi, xaqiqiy inflyatsiya darajasi miqdori qutilayotgan nflyatsiya darajasiga xamda tashqi baxo shoqlari darajasi bilan to`gri bogliqliqqa, davriy ishsizliq darajasi bilan esa tesqari bogliqqa ega eqan.
Xukumat Fillips egri chizigiga asoslanib, qisqa davr uchun, iqtisodiy siyosat maqsadlaridan qelib chiqib ishsizliq va inflyatsiya darajalarining istalgan qombinatsiyasini tanlashi mumqin.

IS egri chizig`I va LM egri chizigining kesishgan nuqtasi milliy daromad

darajasini belgilaydi. Agar bir egri chiziqda siljish ro`y bersa, qisqa davr ichida
iqtisodiyot muvozanati o`zgarishi va milliy daromad tebranishi vujudga keladi. Bu
bo`limda biz bu egri chiziqlarning kesishishlari qanday siyosiy o`zgarishlar va
iqtisodiy shok holatiga olib kelishini ko`rib chiqamiz. Qanday tarzda fiscal
siyosat IS egri shizig`ini siljitadi va qisqa davrda muvozanatni o`zgartiradi?
Avvalambor, biz fiscal siyosat o`zgarishlari (davlat xaridlari va soliqlar)qanday
qilib qisqa muddat ichida iqtisodiyot muvozanatini o`zgartirishi mumkinligini
o`rganishni boshlaymiz.Fiscal siyosat o`zgarishi rejalashtirilgan xarajatlarga ta`sir
etishi mumkinligini va shu bilan birga IS egri shizig`ining silishigqa olib kelishini
eslatib o`tamiz.Qanday qilib IS egrichizig`ining daromad va foiz stavkasiga ta`sir
qilishini IS-LM modeli ko`rsatib o`tadi.
Davlat xaridlari sohasidagi o`zgarishlar. Davlat xaridlarini o`sish su`ratini ΔG
korib chiqamiz. Keyns chizmasida bizga davlat haridlari hilma-hilligini, ΔG
o’sishi daromad o`sish darajasini ΔY ko`rsatib o`tadi. Shuning uchun 1 rasmda
IS egri chizig`io`ng tarafga siljiishi ko`rsatilgan.

Iqtisodiyotda muvozanat A nuqtadan B nuqta tomon harakat qiladi. 11-1
rasmda nima sodir bo`layotganini tushunish uchun, oldingi bobdagi IS –LM
modeli - Keyns xochi va likvidlilik afzalligi nazariyasi ko’rib o’tamiz.
Davlat tovar xaridi va xizmatlari ortganda, rejalashtirilgan xarajatlar ham
oshadi.Rejalashtirilgan xarajatlar tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishini
rag`batlantiradi va umumiy daromad Y o`sadi. Bu ta`sir Keyns xochidan bizga
tanish bo`lishi kerak. Likvidlikning afzallik nazariyasida tasvirlanganidek, endi
pul bozorini ko`rib chiqamiz. Iqtisodiyotda pulga talab daromadga bog`liq bo`lgani
uchun, umumiy daromad o`sishi pul miqdorini har bir foiz stavkasida o`sadi. Pulga
yuqori talab, muvozanat foiz stavkasini o`sishiga olib keladi, ammo pulga taklif
o`zgarmaydi. Pul bozorida foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, bu o`z navbatida
ishlab chiqarish harajatlarining oshishishiga, bu esa tovarlar narhining
qimmatlashishiga olib keladi. Foiz stavkalarinig yuqoriligi firmalarning
investitsion faolliligini susayishiga olib keladi. Bu investitsion faollikning
susayishi qisman davlat tomonidan haridlarni oshirilishi bilan qo`llab quvvatlanadi.
Gorizontal IS egri chizig`ining ogishi, Keyns xochidagi daromad o`sishi muvozanati bilan teng bo`ladi. IS-LM modelidagi muvozanat modelining o`sishi
miqdorida ancha ko`proq hisoblanadi. Investitsiyalarning siqib chiqarilishi foiz
stavkalarining oshishi bilan farqlanadi. Soliqdagi o`zgarishlar. IS-LM modelidagi soliqning o`zgarishi, soliqdagi o`zgarishlar iqtisodiyotga o`z ta`sirini ko`rsatganidek, davlat haridlarining o`zgarishi, istisno tarzida soliqlar va iste`mol harajatlariga ta`sir etadi. Misol uchun, ko`rib turganimizdek, ΔT soliqlarning kamayishi iste`molchilarni ko`proq iste`mol qilishlari uchun zamin yaratadi va rejalashtirilgan xarajatlarning oshishiga sabab bo`ladi. Keyns xochidagi soliq koeffitsienti shuni ko`rsatadiki, ushbu o`zgarishlar daromad darajasini foiz stavkasini ΔT X MPC/(1-MPC) siyosatini o`zgartiradi.
Shuning uchun 11-2 rasmda ko`rsatilganidek, IS egri chizig`i o`ng tomonga
kengayib og`ib tushgan. Iqtisodiyotda muvozanat A nuqtadan B nuqtaga siljishi
kuzatiladi. Soliqlarning pasayishi foiz stavkalari va daromadning o`sishiga olib
keladi. Yani foiz stavkalarinig osishi sababli investitsiyalar chiqib ketishi mumkin,
Keyns xochiga ko`ra, IS-LM modelida daromadlar kam.
Monetar siyosat qanday qilib LM egrichizig`ini siljitadi va qisqa davrda
muvozanatni o`zgartiradi?
Keling, endi monetar siyosatining ta`sirini ko`rib chiqaylik. Pul taklifini
o`zgarishi daromadning har qanday darajasiga ta`sir etadi. Shuningdek pul
bozoridagi muvozanat foiz stavkasi o`zgarishiga olib keladi va shu tariqa LM
egrichizig`I siljiydi.

Pul ta`minotini o`sishini ko`rib chiqaylik. M ortishi real pul M/P qoldiqlarini
o`sishiga olib keladi, narxlar darajasi P, qisqa muddatda belgilanadi.
Likvidlikning afzallik nazariyasi shuni ko`rsatadiki, daromadning har qanday
darajasi uchun, real pul qoldig`i ko`payishi foiz stavkasi kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun, LM egri chizig`i 11-3 rasmdagi kabi, muvozanat A nuqtadan B
nuqta tomon og`adi. Pul massasining ko`tarilishi foiz stavkasini kamaytiradiva
daromad darajasini ko`taradi.



IS-LM (investitsiya - jamg’armalar, likvidlilikning afzalligi - pul) modeli foiz
stavkasi R bilan daromadlar Y ning bir vaqtning o’zida har ikkala bozorda
muvozanatni ta’minlaydigan kombinatsiyalarini topish imkonini beradi.
Modelning asosiy tenglamalari quyidagilar:
1. Y=C +I + G +Xn — asosiy makroiqtisodiy ayniyat.
2. C = a+b (Y-T) — iste’mol funktsiyasi, bu erda T = Ta + tY.
3. I = e-dR — investitsiya funktsiyasi.
4. Xn = d- m`Y - nR — sof investitsiya funktsiyasi.
5. M/P =kY - hR — pulga talab funktsiyasi.
IS-LM modelida ko’rilgan barcha tenglamalar bajarilsa muvozanatga
erishiladi.
Modelning endogen o’zgaruvchilari Y,C,I,Xn va foiz stavkasi R.
Modelning ekzogen o’zgaruvchilari G, Ms va chegaraviy soliq stavkasi t.
a,b,c,d,m`,n,k va h empirik koeffitsientlar bo’lib musbat va nisbatan
barqarordir.
Y haqiqiy < Y potentsial bo’lgan qisqa muddatli davrga muvozanat ko’rib
chiqilayotganda, modelda, baholar darajasi o’zgarmas, foiz stavkasi R va daromad Y o`zgaruvchan deb olinadi.
Y haqiqiy = Y potentsial bo’lgan, ya’ni to’liq bandlik sharoitida baholar
darajasi R o`zgaruvchan, Ms nominal kattalik va boshqa barcha o`zgaruvchilar real kattaliklardir.