4
I BOB DELPHI DASTURLASH TILI HAQIDA
1.1. Delphi dasturlash tili haqida
Hozirgi kunda juda ko‘p algoritmik tillar mavjud. Bu tillar ichida Paskal tili
universal tillardan biri bo‘lib, boshqa tillarga qaraganda imkoniyatlari kengroq
tildir. So‘ngi yillarda Paskal tili juda takomillashib, tobora ommalashib bormoqda.
Paskal tilida programa tuzish uchun Turbo Paskal va Delfi dasturlash vositalari
mavjud. Bu dasturlash vositalari zamonaviy kompyuter texnologiyasining
hamma
talablarini o‘z ichiga olgan va unda dastur tuzuvchi uchun hamma qulayliklar
yaratilgan.
Delphi dasturlash vositaci Turbo Pascal tilining rivoji bo‘lgan Object Pascal
tilini ishlatadi. Hozirgi kunda bu tilga juda ko‘plab yangiliklar kiritilgan uning
imkoniyatlari yanada kengaytirilgan, shu sabab bu tilni Delphi tili deb ham atash
mumkin. ob‘ektga yo‘naltirilgan komponentalar modellari;
dastur ilovalarini
vizual tuzish; ma‘lumotlar bazasini tuzish uchun yuqori masshtabli vosita.
Delphi - Windows muhitida ishlaydigan dastur tuzish uchun qulay bo‘lgan
vosita bo‘lib, kompyuterda dastur yaratish ishlarini avtomatlashtiradi, xatoliklarni
kamaytiradi va dastur tuzuvchi mehnatini engillashtiradi. Delhida dastur
zamonaviy vizual loyihalash texnologiyasi asosida ob‘ektga yo‘naltirilgan
dasturlash nazariyasini hisobga olgan holda tuziladi. Delphi sistemasi Turbo Pascal
7.0. tilining rivoji bo‘lgan ob‘ektga yo‘naltirilgan Object Pascal dasturlash tilini
ishlatadi.
Ma‘lumki dastur tuzish sermashaqqat jarayon, lekin Delphi tizimi bu ishni
sezilarli darajada soddalashtiradi va masala turiga qarab dastur tuzuvchi ishining
50- 80%ni tizimga yuklaydi. Delphi tizimi dasturni loyihalash va
yaratish vaqtini
kamaytiradi, hamda Windows muhitida ishlovchi dastur ilovalarini tuzish
jarayonini osonlashtiradi.
Delphi o‘zida bir qancha zamonaviy ma‘lumotlar bazasini boshqarish
tizimlari dasturlash texnologiyalarini ham ma‘lumotlar bazasini yaratishda
ishlatadi.
5
Delphi tili ham boshqa dasturlash tillari kabi o‘z alfavitiga va belgilariga ega.
U 26 bosh lotin harflarini, 0 dan 9 gacha bo‘lgan arab raqamlarini va quyidagi
belgilarni ishlatadi: bo‘shliq belgisi; 4 ta arifmetik amallar + , - , * , / ; mantiqiy
amallarni
bajarish uchun <, >, <=, >= , <>, = belgilarini ishlatadi. Bulardan
tashqari vergul, nuqta, ikki nuqta, kichik qavs, katta va o‘rta qavslar. Dasturda
izohlar istalgan joyda berilishi mumkin. Ular katta qavs ichida yoziladi.
Masalan. Program ad; { Bu dastur nomi }
Delphi
— dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab
chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland
Delphi paketi
tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan
shu nomga ega bo'lgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar
va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob‘yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili
hisoblanadi.
1.Dasturlashning rivojlanish bosqichlari. Ilovalar (amaliy dasturlar) yaratish
vositalarining rivojlanishini quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:
1-rasm
6
Dastlab yaratilgan kompyuterlarda dastur bevosita mikroprotsessorning
buyruqlari (mashina kodi) ketma-ketligi ko‗rinishida yozilgan. Bu esa dasturlash
uchun juda katta kuch va vaqt talab qilgan, dasturdagi xatolarni topish mushkul
bo‗lgan. Bu ishni bir oz bo‗lsada osonlashtirish uchun mikroprotsessor buyruqlari
uchun qisqa nomlar kiritilgan va maxsus dastur bunday
nomlarni mashina kodi
(mikroprotsessor buyruqlari)ga o‗girib bergan. Hosil bo‗lgan dastur kodi bevosita
kompyuterda bajarilgan. Bunday dasturlash Assembler tilida dasturlash deb
atalgan.
Kompyuterlar ommaviy ishlab chiqarila boshlangach (uchinchi avlod
kompyuterlari), ularda operatsion tizim vujudga keldi. Bunday kompyuterlarda
dasturlash uchun yuqori darajadagi dasturlash tillari yaratildi. Dasturlash endi
kompyuterning mashina kodiga bevosita bog‗liq bo‗lmay qoldi. Dasturlash tili
odamlar orasidagi muloqot tiliga ko‗proq o‗xshab bora boshladi. Masalan, bu
tillarda agar x>0 bo‗lsa, u holda y=ln(x) kabi jumlalardan
foydalanish mumkin
bo‗lgan.
Navbatdagi bosqichda kompyuterda yechiladigan masala bir necha kichikroq
va osonroq masalalarga ajratilgan. Zarurat bo‗lganda, ular ham o‗z navbatida
yanada kichikroq masalalarga bo‗lib chiqilgan. Bu esa bitta masala bo‗yicha bir
nechta, ba‘zan o‗nlab dasturchilar birgalikda shug‗ullanishlariga imkon berdi.
Yaratilayotgan dasturiy vositalarning, ya‘ni ilovalarning sifati yanada oshdi,
dasturlar yanada murakkablashdi, dasturlar ko‗proq imkoniyatlarga ega bo‗ldi.
Bunday dasturlash tuzilmaviy dasturlash deb atalgan. Biz bilgan dasturlash tili
Turbo Pascal shunday tillar jumlasiga kiradi. Masalani
kichikroq masalalarga
ajratish hamda dasturlash protseduralar va funksiyalar yordamida amalga
oshirilgan.
Dasturlashning navbatdagi bosqichi
Do'stlaringiz bilan baham: 
