I bob chet mamlakatlarida ijtimoiy ish tajribasi

Yaponiyada ijtimoiy xizmatning rivojlanishi
Ijtimoiy ish shakllari va metodlarining njtimoiy tuzilishi makon va zamonga qarab xalqaro tajribani tahlil qklishning murakkab metodologik muammosi asosini fakat sifat tavsiflari tashkil etishi mumin bo’lgan aloxida mamlakatlar tajribasini taqqoslashni shart kilib ko’yadi.
Ijtimoiy ishning tajribasini o’rganishning asosiy vazifasi -xorijiy mamlakatlar tomonidan ko’p o’n yilyaiklar mobaynida ijtimoiy ishni ilmiy bilim va professional faoliyat sifatida umumiy jihatlarini topish, ijtimoiy ish to’plangan xalqaro tajribasini nazariy anglash asosida belgilash va asoslashdir. Ijtimoiy ishga nazariy va amaliy yondashuvlarning xilma-xilligidan bu o’zgarmas miqdorini xalqaro tajribadan ajratib olgandagina professional ijtimoiy ishni zamonaviy dunyoning ijtimoiy taraqqiyotidagi umumiy ko’'rinish sifatida, jamiyatning madaniyatlashgan belgisi sifatida ko’rsatib beruvchi o’sha umumiylikni topishga qarakat qishyash mumkin.¹


2.3 Xitoyda mamlakatlaridagi ijtimoiy ish sohasining o’rni va ahamiyati.
Ijtimoiy ish jamiyatda va nokasbiy darajalarda mavjud bo’ladi va amalga oshiriladi. Ularning ikkinchisiga alohida shaxslar va umuman ijtimoiy amaliyotning bir bo’lagi bo’lgan turli ko’rinishdagi ko’ngilli yordamlar va o’zaro qo’llab-quvvatlashlar taalluqlidir. XX yuz yillikning 80-yillarida ko’pchilik mamlakatlarda nokasbiy ijtimoiy ishning turli xil ko’rinishlari keng paydo bo’lmoqda. Boshlanishida ham ijtimoiy ish eng avvalo, yordamga muhtoj bo’lganlarga asoslangan ko’ngilli, filantropik va xayriya yordamlar ko’rinishida paydo bo’lgan.
Xitoyda, jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy-psixologik holatini inobatga olgan holda, odamlar manfaati yo’lida moslashuvchan va samarali o’zgarishlarga qodir bo’lgan umumiy tizimga ham kasbiy, ham nokasbiy ijtimoiy ishning barcha shakllarini va yo’nalishlarini birlashtirish muhim vazifa hisoblanadi.
Mamlakatning ijtimoiy siyosati turli maqsadli ustanovkaga ega bo’lgan uchta sektorning o’zaro harakati nisbatini ushlab turish va barqarorligini ta’minlash asosiga quriladi:

1. 
   davlat sektori, uning asosiy maqsadlari hokimiyatni ushlab turish va davlatchilik mavjudligining asosini tashkil etadigan ijtimoiy resurslarni ishlab chiqarishni ta’minlash; demokratiya qaror topgan mamlakatlarda bu sektorning faoliyati prezident tomonidan emas, hukumat tomonidan emas, balki jamiyatning har bir a’zosi bajarishi lozim bo’lgan qonunlar tomonidan aniqlanadi;
   
2. 
   tijorat sektori, uning asosiy maqsadi yaratilayotgan ishlab chiqarishdan va taklif etilayotgan xizmatlardan foyda olish hisoblanadi;
   
3. 
   nodavlat (jamoa) sektori, uning maqsadi jamiyatning har bir a’zosini munosib mavjud bo’lish darajasiga, moddiy farovonlikni taqsimlashda adolatlilikka, davlat qonunlariga amal qilish ustidan jamoatchilik nazoratiga erishish hisoblanadi;
   

Sektorlarga bunday shartli bo’lishda ommaviy axborot vositalari- OAV (televideniye, radio, gazetalar, jurnallar) ―alohida bo’lib‖ turadi. Aslida, ommaviy axborot vositalari, eng avvalo, uchinchi sektorning manfaatlarini aks ettirishi zarur. Lekin, zamonaviy Xitoy amaliyotida ular o’zlarining mavjud bo’lishini ta’minlayotganlar ―nazorati ostida‖lar¹..
OAVning salohiyati ulkan va undan ijtimoiy ishni rivojlantirish maqsadlarida foydalanish – shu soha mutaxassislarning vazifalaridan biridir. Ommaviy axborot vositalari va uchinchi sektorning o’zaro ta’sir shakllari turlicha: tadbirlarni birgalikda o’tkazish, muntazam brifinglar va matbuot konferensiyalari, reklama va press-relizlar tayyorlash, tele-radioko’rsatuvlarni, gazeta va jurnallarning maxsus sonlarini chiqarish va hhk.
Xitoydagi xayriya ishlari tarixi va dunyoda ijtimoiy sohadagi volontyorlik faoliyati tajribasi jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotida muhim qurol vazifasini uchinchi sektor – turli ijtimoiy harakatlar va birlashmalar bajarishini ko’rsatmoqda.
Xitoyda uchinchi sektor davlat tomonidan yetarli qo’llab-quvvatlanmaydi, rivojlanishi tartibsiz, ommaviy axborot vositalarida yetarlicha yoritilmaydi, lekin oxirgi vaqtlarda ko’p sonli ijtimoiy harakatlar, jamg’armalar, tashkilotlar, shu jumladan, katta miqdordagi bolalar va yoshlar jamoa birlashmalari faol tashkil etilmoqda va rivojlanmoqda.
Ijtimoiy jihatdan qimmatli volonterlik (ko’ngilli) faoliyati o’z- o’zidan shaxsdagi ijobiy o’zgarishlarni keltirib chiqarishi turgan gap. Shu jihatdan eng samaralisi bolalar va yoshlarning ijtimoiy-pedagogik harakati bo’lib, uning mazmuni, bolalar-o’smirlar tashabbuskorligiga va faolligiga ijtimoiy-ijobiy tavsifni berishga intilishidir, va bunda nafaqatgina ruhiy-axloqiy gumanitar qadriyatlarni qabul qilish va o’zlashtirish qobiliyatiga ega bo’lgan, ishonchlariga mos keladigan ish ko’ruvchi odamni tarbiyalash masalasini yechishgina emas, balki turli Mavzularingizdan biriga (ayniqsa, amaliy Mavzuga) mahalliy OAV vakillarini taklif eting. Tanishing, uchinchi sektorni rivojlantirish maqsadida birgalikda hamkorlik rejasini tuzing. Ular bilan har doim aloqada bo’ling. Sinfingiz bazasida o’z gazetangizni yarating. Mahalliy nashrlarning jurnalistlari uning kuratorlari bo’lishi mumkin.Yo’nalishli kasbiy ijtimoiy ishning bo’lg’usi mutaxssislari va volonterlarini tabiiy, yumshoq vositalar bilan shakllantirishning kelgusidagi masalasini hal qilishdir. Ijtimoiy-pedagogik xususiyatga ega bo’lgan dasturlardan va tadbirlardan o’tgan bolalar va o’smirlar shunday ham o’zining kelgusidagi kasbiy hayotini ijtimoiy ish bilan bog’laydilar, ruhiy-axloqiy tomondan jiddiy va ijobiy o’zgaradilar, yanada ijodkorroq va faolroq bo’lib qoladilar.
Barcha jamoat birlashmalarini biriktirib turadigan umumiyliklar bor. Odatda, bu umumiylik faoliyatning biror maqsadga yo’naltirilganligi va notijoriy
xususiyati, o’zini-o’zi boshqarishi, qattiq iyerarxiyaning yo’qligi, moliyalashtirishning ko’p kanalli manbalari, nafaqatgina o’zining birlashmalari a’zolariga, balki yon-atrofdagilarga ham yordam ko’rsatishda.
Ular aholining ma’lum guruhlari huquqlarini himoya qilish maqsadida; ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan vazifalarni bajarish uchun umumiy kuchlarni birlashtirish; yangi g’oyalarni tadbiq qilish; qobiliyatlarni qo’llab-quvvatlash uchun va shu kabilar maqsadida yaratilishi mumkin.
1995 yilda jamiyatning muammolarini birgalikda hal qilish uchun mutaxassislar (pedagoglar, ijtimoiy xizmatchilar, psixologlar, uslubiyotchilar, vrachlar, ilmiy xodimlar) va ko’ngillilar (talabalar, yuqori sinf o’quvchilari) tomonidan ―Bolalar va o’smirlar ijtimoiy tashabbuslari‖ (BVHIT) Umum Xitoy jamoat tashkiloti yaratildi. BVHIT faoliyatining nizomdagi maqsadi: bolalar va o’smirlar jamoat tashkilotlarining ijtimoiy tashabbuskorlarini aniqlash va qo’llab-quvvatlash; aholining bolalar va o’smirlar ijtimoiy-demografik guruhi manfaatlari yo’lida ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan loyihalarni va dasturlarni amalga oshirish uchun sharoitlar yaratish. Bolalar uchun shakllantirilgan maqsad – Do’stlik, Shafqat va Ilhom yordamida o’zini va jamiyatni yaxshi tomonga o’zgartirish (―Do’stlik! Shafqat! Ilhom! – Tashkilotning rasmiy shiori, (rus tilidagi) uchta so’zning bosh harflari ikkinchi ma’noni bildiradi – Bolalar + o’smirlar + Kattalar birikmasidir)
Jamoat birlashmalari – bu fuqarolarning notijorat birlashmalari bo’lib, ularning umumiy manfaatlari asosida, ma’naviy va nomoddiy (asosiy maqsadi foyda chiqarish bo’lmagan) ehtiyojlarni qondirish uchun yaratiladi, bu Xitoy Federasiyasi fuqarolik kodeksining 50 – va 117- moddalarida qayd qilingan. Jamoat birlashmalari faoliyatining maqsadlari inson huquqlari, xayriya, ta’lim, fan, san’at, fizkultura va sport, ekologiya va boshqalardan iborat¹.
Jamoat birlashmalari quyidagi tashkiliy-huquqiy shakllardan birida yaratilishi mumkin: jamoat tashkiloti, ijtimoiy harakat, ijtimoiy jamg’arma, jamoa muassasasi, ijtimoiy havaskorlik organiq
Farq qilish mezonlari quyidagilar:
a) faoliyat maqsadi,
b)a’zolarning mavjudligi (yo’qligi),

22. 
    boshqaruv organlari va ularni shakllantirish tartibi,
    

7. 
   mulkni boshqarish xususiyatlari.
   

Jamoat tashkiloti: umumiy ijtimoiy ahamiyatga molik maqsadlarga erishish uchun birgalikdagi faoliyat. Faqatgina tashkilotda a’zolik (masalan, skautlar, pionerlar, dimsistlar) ko’zda tutilgan.
Ijtimoiy harakat: ijtimoiy, siyosiy va boshqa ijtimoiy foydali maqsadlar yo’lidagi ommaviy harakat. A’zolik yo’q, lekin ishtirokchi bor (masalan, ―Grinpis‖ ekologik harakati). Jamoat tashkilotidagi kabi Oliy organ – syezd (konferensiya yoki yig’ilish). Doimiy harakatdagi boshqaruv organi birgalikda (idora, kengash, ijroqo’m va boshqalar tomonidan) saylanadi.
Ijtimoiy jamg’arma: ko’ngilli badallar va boshqa qonuniy to’lovlar asosida mulkni shakllantirish va bu mulkni jamoaning foydali maqsadlari yo’lida (masalan, Bolalar jamg’armasi) ishlatish uchun ta’sis etiladi. A’zolar ham, ishtirokchilar ham yo’q, asosiysi – shaxsiy dasturlarni ham, boshqa notijorat tashkilotlarining dasturlarini ham amalga oshirish uchun mulkning mavjudligi. Oliy organni (odatda, uni Boshqaruv deb atashadi) umumiy yiqilishning ishtirokchilari saylashlari mumkin, ta’sischilar ham tayinlashlari ham mumkin. Albatta, uning faoliyatini nazorat qiladigan organ – Vasiylik Kengashi bo’lishi kerak.
Jamoa muassasasi: ishtirokchilarning manfaatlariga javob beradigan xizmatlarning (masalan, jamoa kutubxonasi, sport maktabi, jamoa teatri) aniq bir turlarini ko’rsatish uchun yaratiladi. Ta’sischilarni, ishtirokchilarni va muassasa xizmatlari iste’molchilarini alohida belgilash kerak. Masalan, kutubxonani jamoa muassasasi singari 3 ta odam ta’sis etishi mumkin, unda 10 ta odam (ishtirokchilar) ishlashi mumkin, kutubxona xizmatlarining iste’molchilari esa barcha hohlovchilar bo’lishi mumkin. Jamoa muassasasini ta’sischilar tomonidan tayinlangan odamlar boshqaradilar.
bo’lishi mumkin);
Xulosa
Jamiyatning rivojlanganlik darajasi odatda jamiyatdagi keksalar va bolalarning axvoliga, ularning uzini kanday xis etishiga, yordam va kullab-kuvvatlashga muxtoj bulgan barcha odamlar toifasiga davlatning kanday munosabatda bulishiga karab belgilanadi. Ijtimoiy zaif kishilarga, ya’ni keksalar, nogironlar, yolgiz, nochor kishilar va axolining boiщa toifalariga yordam berish jamiyatning yuksak ma’naviyati va madaniyligidan dalolat beradi.
Yakinlariga yordam berish, xamdard bulish va xayr-exson kilish azaldan turli mamlakatlar xalqlariga xosdir. Ushbu fazilatlar Uzbekiston xalqiga ham xos bulib, milliy qadriyatlar, an’analar va urf-odatlarning asosini ifodalaydi. Ularni esa asrash va rivojlantirish zarur. Bu odamlar, ayniqsa sshlar ongida insonparvarlik va demokratik qadriyatlarni mustaxkamlash zarurligi bilan uzviy boglik yangi ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish bosqichiga chiqqan bir pallada ayniqsa muhimdir. Mamlakatni islox qilish, bozor munosabatlari qaror topayotgan sharoitlarda jamiyatdagi har bir kishining munosib hayot kechirishini ta’minlash sifatida tushuniladigan milliy-davlatchilik manfaatlari ustuvorligi milliy mustaqilliq mafkurasi asosiga aylanmoqda. Jamiyatning barcha qatlamlari ijtimoiy birdamligi va javobgarligi bunga erishishning zarur omili hisoblanadi.
Ijtimoiy ishni kasb va akademik fan sifatida urganish mazkur holatda nihoyatda muhim va foydalidir. Mamlakatimizda yangi «ijtimoiy xodim» kasbiga extiyojni shakllantirish aholi ijtimoiy zaif qatlamlarining u yoki bu toifalariga nisbatan ijtimoiy ish amaliyoti bilan shugullanadigan, ularga xar tomonlama yordam kursatadigan muassasalar, xalkaro va jamoat tashkilotlarining keng tarmogi tashkil etilishi bilan izoxlanadi. Dunsning kupchilik mamlakatlarida ijtimoiy ish instituti yuz yildan ortik vakt mobaynida faoliyat olib bormokda va jaxonning yetakchi universitetlari bunday tayyorgarlikni amalga oshiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Ramzey R. Sosialnaya rabota: nauka-professiya. K razvitiyu konsepsii. Sosialnaya pedagogika i sosialnaya rabota za rubejom,— Sosialnaya rabota,—Vыp.6.— M., 1991.
   
2. 
   Teterskiy N.V. Ijtimoiy ishga kirish. T. 2006
   
3. 
   G’aniyeva M. Ijtimoiy ish asoslari. T.: 2010 yil
   
4. 
   Nabiyev F. Ijtimoiy siyosat. T.: 2007y
   
5. 
   Jo’rayev L. Ijtimoiy ish bo’yicha izohli lug’at. Samarqand. 2010y