I bob chet mamlakatlarida ijtimoiy ish tajribasi

Ijtimoiy ishning asosiy - tushunchalari
Ijtimoiy ish nazariyaysida kategoriya tushunchalar muhim rol o’ynaydi. Ular yordamida ijtimoiy ishning mohiyati, mazmuni, qonuniyatlari va tendensiyalari ochiladi, ya’ni o’ziga xos kalit rolini o’ynaydi.
Tushunchalar - voqye’likka, hodisalarni umumiy va o’ziga xos belgilari, xususiyatlarini aks yettiradi.
Ijtimoiy ish tarixi va nazariyasini asosyy tushunchalarini aniklash va undan oqilaona foydalanish ijtimoiy ish xaqidagi tasavvurlarni chukurlashtirishga yordam beradi.
Ijtimoiy ish nazariyasi aholini' ijtimoiy ximoya qilishning murakkab poliayentrik tizimini mantiqiy shakllarda ifodalanishi bo’lib uning tarkibiy qismlari bir vaqtning o’zinda ijtimoiy jarayonlarning ham sababi, ham oqibati bo’lishi mumkin. Ijtimoiy ishni fan sifatida o’rganish va tadqiq qilish bu murakkab polisentrik tizimni turli darajadagi axamiyatini ochib berish zarurdir. Uning asosiy komponentlari bo’lgan bilim, madaniyat, xayotiy tajriba, turli psixologiyaga va ijtimoiy jarayonlarda ishtirok etishda turli darajadagi faollikka ega bo’lgan odamlar turlicha moddiy, ijtimoiy va ma’naviy ehtiyoyojlar va qiziqishlar sohibi bo’lib turli ijtimoy tabiatli kishilar ijtimoiy ish nazariyasini fan sifatidagi tarkibiy mazmunini tashkil etadi¹.
Ijtimoiy ishning fan sifatida strukturasi (tarkibi) faqat kishilarniig o’zaro munosabatlari bilan cheklanib qolmaydi, balki ijtimoiy ishning turli soxalari va texnologiyalari bilan bog’liq g’oyalar, bilimlariga o’zaro aloqalari bilan ham belgilanadi. Aynan shu vaziyat, ya’ni inson hayot faoliyatining turli sohalari - iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy, oilaviy-maishiy soxalarda harakat etishi ijtimoiy ishning asosiy tarkibiy qismi (komponevti) va uni tizimining asosiy jamlovchi omili bo’lib xisoblanadi.
Ijtimoiy ish nazariyasini ilmiy bilimlarning nisbatan mustaqsl tizimi sifatida strukturaviy taxdil etishi, axolini ijtimoiy ximoya qilish tashkilotlari, muassasalari, hamda ish soha mutaxassislarining o’zaro aloqalari va munosabatlari xarakterink aniklashdan boshlash kerak. Funksional nuqtai nazardan ijtimoiy ish predmeti obyekt va subyektning o’zaro ta’siri hamda ularning maksadli yo’naltirilganligini va unda subyektning rolini ijtimoiy boshqaruvdagi xususiyatlarini bilish juda zarur.
Uning obyektiv va subyektiv kategoriyalari ijtimoiy jarayonlarni jamiyat a’zolari xayotiy faoliyataning ham makro, ham mikro darajasini belgilash va taqiq qilishda ishlatiladi. Ijtimoiy ishda obyektiv va subyektining o’zaro ta’sirlarining Hamma darajalari namoyon bo’ladi. Bu Ijtimoiy ish tizimining nafaqat murakkabligini, ko’p darajaligini ko’rsatadi balki unda ijtimoiy muhitning tartibga soluvchilik roli xamda tashkiliy tuzilmalar zarurligini ham taqazo qo’shadi.
Shu bilan birga qayd etish kerakki, ijtimoiy ish subyekti (mutaxassis, muayyan yo’nalishli ijtimoiy xizmat, aholini ijtimoiy himoya qilish muassasasi, vazirligi) va obyekti (aniq kishi, oila, ijtimoiy gurux, yoki boshqa jamoa) murakkab ijtimoiy va bioijtimoiy tizimlar bo’lib, "ular ko’pgina fanlarning tadqiqot predmeti bo’lib xisoblanadilar. Bu tadkiqotlarning ilmiy yutuqlarini va xulosalarini ijtimoiy ish nazariyasi e’tiborsiz qoldirishga haqqi yo’q. Ijtimoiy jarayonlarning o’ziga xosligi shundaki, ular ijtimoiy xayotning barcha tamonlariga
faol ta’sir etadilar. Shahs, oila, ijtimoiy yoki ijtimoiy demografik guruxning takdashdishlari ehtayojlari bilan bog’liq xususiyatlari ham namoyon bo’ladi. Shuniig uchun ijtimoiy ishda boshqaruv munosabatlarining qonuniyatlari va o’ziga xosligi uning fan sifatidagi strukturasining muxim komnonentini tashkil etadi.
ltimoiy ish strukturasiga ta’sir etuvchi boshqaruv munosabatlarining turli shakllari orasida subordinasiya, koordinasiya va korrelyasiya munosabatlarini ajratib ko’rsatish lozim.
Subordiiasiya (xizmatda: kichiklarning darajama-daraja kattalarga bo’ysunishi) munosabatlari - boshqaruv organlari, mexdat jamoalari va aloxdsa shaxslar o’rtasidagi aloqalari bo’lib, boshqaruv faoliyati umumiy maqsadni amalga oshirishda birining ikkinchisiga bo’ysunishini taqozo etadi.
Koordinasiya (o’zaro muvofiqdapggirish) munosabatlari boshqaruvchilik jarayonida individual va umumiy maqsadlarni amalga oshirish mobaynida o’z harakatlarini muvofikdashtirish niyatida bevosita teng xukukda bo’lgan ishtirokchilari o’rtasidagi aloqa va - munosabatlar tushuniladi.
Ijtimoiy hayotdagi iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va ijtimoiy jarayonlar o’rtasidagi o’zaro aloqalarini kengaytirish va chukurlashtirish ijtimoiy ishda tizimlilik, komplekslik rolini kuchaytirish, hamda boshqaruvchilik mexanizmida koordinasiya munosabatlarishgag ahamiyati kattadir.
Ijtimoiy tiznmlar uchun, yuqorida qayd etganimizdek, inson bu tuzilmaning asosiy komponenti bo’lib hdsoblanadi. Tizimning turli tartibli struktura (tuzilma) komponentlarining o’zaro ta’siri ularda korrelyasirn (o’zaro bog’langan) aloqalar ahamiyatini oshiradi. Ularning manosi-sabab-oqibatli aloqalari ba’zida tizim qarakatining sabab va oqyabatlarining butun bir jamlanmasining murakkab uyg’unligini vositali ravishda namoyon qiladi. Bu ayniqsa o’zaro bog’liklik xar tomoilama chuqur va ko’i darajali xarakterda bo’lib, u yoki bu ko’rininshnint sababi o’z okdbatlariga bevosita yoki bilvosita ta’sir etishi mumkin bo’lgan ijtnmoiy faoliyatning nazariyasi va amaliyotiga xos hodisadir.
Ijtimoiy ish nazariyasi qar qanday ilmiy nazariya kabi eksperimevtal ma’lumotlar, amaliy tajriba, oldingi nazariy ishlanmalar, taxminlar va farazlarni izchillyk bilak anglash va o’zlashtirish orqali rivojlanadi. Shuning uchun ijtymoiy ishning xuzilmaviy ilmiy nazariyasi shartli ravishda uning asosini ijtimoiy ishning amaliy tajrybasi bo’lgan piramida shaklida tasavvur etish mumkin, ya’ni ijtimoiy xdmoya organlari, muassasalary tizimida axrliga ijtimoiy yordam, madad va xizmat ko’rsatuvchi mutaxassislarning amaliy kasbiy tajribasini x,am qamrab oladi. Aynan shu asosda doir aksioma va xulosalar, empirik qoidalar va tavsiyalar ta’riflanadi. Xuddi shu asosida bo’limlarning keyingi yantiqiy shakllari tashkil topadi. Bu bilimlar esa ijtimoiy ishning qonuniyatlari, texnologik algoritmlari va prinsiplariga ega bo’lgan ilmiy yo’nalishni yaratadi. Voqye’likni bilish, anglash, o’rganishning mantiqky shakllari bo’lgan nazariya va amaliyot fan va tajribaki bog’lovchi xalqa bo’lib klmiy nazariyaning asosiy mazmunini tashkil etadi qamda nazariy qsidalarni voqye’lik bilan mantiqiy tarzda muvofikdashtiradi.
Ilmiy nazariya - g’oyalar, farazlar va taxminlar, qonunlar va prynsiylar jamlanmasining tushunchalarda ifodalanishdir. Bilim hamisha voqye’likni o’zgartirish uchun egallanadi. Shuning uchun ijtimoky ish bilimining mantiqiy fan sifatida tarkibiy jixatdan uchta darajaga bo’lish mumkin: -

• 
  boshlang’ich empirik asos, ya’ni tadqiqotyyyg bevosita predmeti sifatida ijtimoiy ish amaliyoti;
  

• 
  semantik (so’z yoki ibora ma’nosida) vositalar sifatidagi mantiq shakllar yordamida amaliyotda mavtiqiy umumlashmalar, xulosalar, aksioma va farazlarni izoxdash, qonuniyatlar va tendensiyalarni aniqlash imkrniyati vujudga keladi;
  

• 
  amaliy ahamyupta ega bo’lgan va amaliy faolyyatni o’zgartirish va mukammallashtirishga yo’naltirilgan yangi mantiqky xulosalar, tavsiyalar, qoidalar va yrinsyplar tizimi.
  

Ijtimoiy ish ilmiy bilimlarining mantiqiy shakllari uning xisoblanadi, ya’ni tushunsalar majmuasi hisoblanadi. Ular yordamida yjtimoiy ishga xos bo’lgan hodisalarni shuningdek, ular o’rtasidagi aloqalarning muxdm xususiyatlari va belgilarini qayd etish umumlashtirish imkoniyati paydo bo’ladi. Bunga esa mavhumlashtirish, g’oyalashtirish, umumlashtirish, taqqoslash usulini ko’llash orkali erishiladi. Tushunchalar majmuasi ijtimoiy ishning butun to’qimasini - uning mohiyati, predmeti, funkyaiyalaridan tortib uning samaradorlik mezonlarigacha qamrab oladi. Ijtimoiy ishning tushunchalar majmuasi ilmiy nazarkya sifatida uch guruhga bo’lish mumkin: uning moxdyatini tavsiflovchi tushunchalar; uning texnologik jkhatlaripi tavsiflovchi tushunchalar; unish sifad holatinl tavsiflovchi tushunchalar¹.
Ijtimoiy ishda tushunchalar - ijtimoiy jarayonlar o’rtasidagi muqim, ancha barqaror va turorlanuvchi aloqalarni ifodalashga imkon beradigan muqim mantiqiy agakldir. Aynan tushunchacharning o’zaro aloqasi va ta’siri tufay.chi, uning qonuniyatlari, tendensiyalari, prinsiplar va qoidalarni chfodalash mumkin.
Bu soxadagi tushunch.sharning ikki darajasini ajratadilar: ijtimoiy ishning oddiy shakldagi aniq tasavvur etish mumkin bo’lgan tushunchalar hamda birlamchi tushunchalarni mantiqiy talqin etish orqali shakllangan tushunchalar.
Ijtimoiy ish xodimlari zamonaviy jamiyatning turli lavhalardagi va turli darajalardagi xilma-xil masalalarni hal etadi. Jumladan; individlar, oilalar, kichik guruxlar, bolalar, qariyalar bilan ishlash, tibbiy muassasalarda konsultant va psixoterapivt bo’lib ishlash; ijtimoiy dasturlar va loyihalarni amalga oshirish uchun moliya resurslarini topishga harakat qiladilar. Shuningdek, oiladagi zo’ravonlik ko’rinishlarini bartaraf etishga intiladilar, qashshoq kishilarni tibbiy xizmat bilan ta’minlashga xarakat kiladilar va hokazolar bilan shug’ullanadilar.
Insoniyat bolalar millati, dini va irkidan kat’iy nazar inson zotini davomchisi ekanligini anglagandan boshlab ularni ximya ostiga ola boshladi.
Insoniyat jamiyati yaratilibdiki , sosial muammolar mavjud bulib kelmokda. Jamiyat rivojlanib borishi bilan sosial muammolar uzgarib borgan, ya’ni xar bir davrning uziga xos muammolari bulgan. Insoniyat jamiyatining ilk davrlarida sosial muammolar ancha sodda bulgan bulib ular asosan yashash uchun rizk – ruz topishdan nariga utmagan. Bu davrda sosial ximoyaga muxtoj odamlarning, eng avvalo, bolalar va kariyalarning takdiri ularni tuda bulib yashashlariga , ya’ni ibtidoiy tuda va urug jamoasiga boglik edi.
II BOB YAPONIYA VA XITOYDA IJTIMOIY ISH