I bob. Buyuk Britaniyaning ichki va tashqi turizmi

2.1 Buyuk Britaniyaning ichki turizmi.

Buyuk Britaniya turizm sanoatining oʼsishi rivojlanish davrida aholi strukturasi oʼzgarishiga va uning dam olish darajasiga bogʼliq edi. Аmmo aholi soniga buning taʼsiri sezilmagan. Britaniyaliklar Ikkinchi Jahon urushidan keyin faol sayohat qila boshladilar. 70-yillar oʼrtasidagi neft inqirozi, shuningdek, 80-yillardagi iqtisod pasayishi turizm rivojini susaytirdi. 80-yillar oʼrtalariga kelibgina sayohatlarning umumiy miqdorida biroz oʼzgarishlar yuz bera boshladi. Bu davr ichida ichki turizm va chet davlatlarga sayohat qilishdagi oʼzaro tafovut jadal oʼzgardi. Ichki turizm inqirozga uchradi. Lekin shu davr ichida turistlarning Britaniya dengiz kurortlariga sayohatlari 14%ga qisqardi. Shuningdek, oʼz-oʼziga xizmat yuzasidan tashkil qilinadigan turizmda ham oʼsish sezildi. Turistlar soni 1978 yil 17 mln kishidan iborat boʼlgan boʼlsa, 1980 - yilda 20 mln. gacha yetdi. Bu davrda esa ichki turizm qiyin ahvolda edi. Bozor strukturasidagi bu kabi oʼzgarishlar turizm sanoatiga oid mablag’larni taqsimlashga taʼsir qildi.

Masalan: kurort zonalarida otellarga talab kamayayotganligi sababli otel egalarini mehmonxonalarni turizm uchun yoki qariyalar uyi sifatida foydalanishga majbur qildi. 70-yillardan boshlab to hozirgacha chet davlatga chiquvchi Britaniyaliklar soni Buyuk Britaniyaga keluvchi mehmonlarga nisbatan juda koʼp. Chunki britaniyaliklar oʼz taʼtillarini Ispaniya, Frantsiya, Gretsiya, Kipr, Portugaliya va Turkiyaning eng yaxshi kurortlarida oʼtkazishni xush koʼradilar. Ikkinchi asosiy omillardan biri — bu milliy valyutaning kuchliligi. Shu sababli bu mamlakatga kelish chet elliklar uchun qimmatga tushadi. 80-yillarning oxirlarida "Choʼldagi boʼron urushi" va milliy valyuta muvozanatining buzilishi Buyuk Britaniyaning chetga chiqish turizmining qisqarishiga (1989 - yilda 31,03 mln. nidan, 1990 - yilda 30,5 mln kishiga tushdi) sabab boʼldi. Аmmo 90-yillarda chet elga chiqish turizmida yana ijobiy oʼzgarish sezildi.

Buyuk Britaniyaning chet elga chiqish turizmida asosiy oʼrinni Shimoliy Аmerika sayohatlari egallab turibdi. Bu sayohatlar dollar va funt sterling kurslari nomutanosibligiga bogʼliq. Britaniyaliklar uchun yozgi davrda Аmerikaning Mayami kurorti katta mavqega ega. Boshqa vaqtda esa bu yerga faqat qarindoshlar, doʼstlar bilan uchrashish uchun sayohat qiladilar. 70-yillarda Buyuk Britaniyaga keluvchi chet el turistlarining soni oʼsib bordi va 1977-1979 yillarda ularning soni 12,5 mln. kishini tashkil qildi. Аmmo 80-yillarning boshlarida chet el mehmonlarining soni biroz kamaydi va 1981-yilda 11,4 mln kishini tashkil qildi. Shundan keyin bu koʼrsatkich yana oʼzgardi va 1992 - yilda 18,1 mln. kishini tashkil qildi. 1979-yilda turizmdan kelgan mablag’ 2797 ming funt sterlingni tashkil qilgan boʼlsa, 1992 - yilda 7630 ming funt sterlingni tashkil qildi. Buyuk Britaniyaga turistlar turli maqsadlarda kelishadi. Taʼtilni oʼtkazish uchun keluvchilar 43%ni, ish yuzasi bilan keluvchilar esa 21%ni tashkil qiladi. Kelayotgan chet ellik mehmonlarning 50%ga yaqini Yevropa ittifoqi mamlakatlari fuqarolaridir. Ulardan 40% i taʼtil oʼtkazuvchilar va 26%i biznes turistlaridir. Buyuk Britaniyaga tashrif buyuruvchi chet el mehmonlarining asosiy qismini biznes sayohatchilar tashkil qiladi. Ular madaniy turizm mavjud boʼlgan katta shaharlarga, masalan, Londonga sayohat qilishni xush koʼradilar.⁶

XVIII asrda sayohatlar tushunchasi aristokratning san'at, qadimiy va madaniy qadriyatlarni tadbiq qilishda amalga oshirilgan "ov" turi tasvirlagan. Biroq Britaniya madaniyatining rivojlanishi uchun ichki turizmning yuksalishi shubhasiz kata hisoblanadi. Yevropaga faqat badavlat kishilar kelishi mumkin edi, ammo 17-asrning oxiridan boshlab, o'rta sinflar sonining ortib borishi, fuqarolarning o'z mamlakatiga sayohat qilish uchun tobora takomillashib borayotgan transport infratuzilmasidan foydalanish imkonini berdi. Haqiqatdan ham, vatanparvarlik g'oyalari ko'plab yozuvchilar tomonidan chet elda pul sarflashdan ko'ra boshqa mamlakatlar manfaatlariga qaramay, o'zlarini keraksiz xavf-xatarlarga duchor qilishdan ko'ra uyda qolishlariga undagan. Ichki sayohat ularga tarixiy va vatanlarining zamonaviy ahvoli haqida ko'proq bilim va g'urur bag'ishlagan.⁷

Shunday qilib, boshqa joyga safarga kelishning noqulay vositasi emas va o'z-o'zidan tugatilmaydi. Uning ko’payishi topografik san'at va adabiyotni kengaytirishga muhim omil bo'ladi, chunki sayohatlar boshqalarning manfaati uchun yoki faqat yuqori martabali shaxslar uchun mo'ljallangan emas. Biroq safarlarini yozib olganlarning aksariyati hech qachon bosmadan chiqarishmagan. Ingliz kutubxonasida va butun mamlakat bo'ylab ofislarda ko'plab yozishmalar va mahalliy jurnal turlari mavjud. Ular 18-asr mobaynida ichki sayyohlarining ommaviyligi va sayohatlarning zavq-shavqlari va alamlari haqidagi yorqin tasavvur bergan. Haqiqatdan ham, bu davrdan omon qolgan eng ko'p ma`lumotli sayohatjurnallarining ayrimlari ayollar tomonidan yozilgan.Yo'llarning sifatini yaxshilash sayohatning rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Bazi harakatlarining ketma-ketligi tobora kuchayib borishi oqilona yo'llar tarmog'iga olib keldi, bu esa sayohat tezligi, arzonligi va sezilarli darajada qulayroq bo'lishini ta'minladi. Sayohatning amaliy jihatlari haqidagi ma'lumotlar tobora kengayib, sayohatchilar o'z sayohatlarini rejalashtirganlar. Masalan, Jon Ogilbyning  Britannia va Angliya qirolligining va Uelsning Dominioni (1675-yil) misolida butun mamlakat bo'ylab o'lchangan 100 yo'nalish xaritasi taqdim etilgan. Keyingi asrda boshqa noshirlar tomonidan keng miqyosda taqlid qilingan, xaritalari tez-tez qaerda turish va qaysi yo'ldan borishni ko'rish haqida ma'lumotlarga ega bo'lgan.⁸ London shahri har yili sayyohlar uchun yagona muhim joy bo'lib, minglab mahalliy va xorijiy sayyohlarni o'ziga tortadi, biroq katta qiziqish shundaki, Angliyaning 18-asr mobaynida ichki sayohatga chiqishi qanchalik katta bo'lgan. XVII asr oxirida Angliya bo'ylab bir qator sayohatlarni boshlagan Celia Fyennes sayohatini va niyatlarini batafsil tushuntirib bergan. Ichki kurort va qirg'oqda dam olish tobora ortib bormoqda. Knaresborough va Harrogate atrofidagi Derbyshire Peak yoki Yorkshire spas kabi joylarda sayohat va suv olish bilan bog'liq voqealar birlashtirildi, mehmonlar bir necha kun band bo’lishda va Bakewellda bir necha kun sarflashlariga imkon yaratildi. Shahar va shaharlarni ziyorat qilish ichki turizmning muhim qismini ifodalaydi, biroq ko'plab sayyohlar uchun katta qiziqish uyg'unlashgan qishloq uylariga tashrif buyurishdir.⁹ Elizabeth Bennettning Pemberleyga uyushtirgan tashrifidan ancha oldin mamlakat ichki sayohat tajribasi uchun muhim edi.XVIII asr oxiriga kelib, bir qator san'at, qadimiy va boshqa kolleksiyalar bilan birga nashriyot qo'llanmalari bo'lgan. Lord Curzon yoki Sir Genri Hoare kabi ba'zi yer egalari hatto mehmonlarni uy-joy bilan ta'minlash uchun xonadonlarni berishgan, biroq Lybbe Powys xonim 1776-yilning avgustida tashrif buyurganida, 2324 nafar mehmonning nomlarini Wiltonning mehmonlari kitobiga yozganini ta'kidlagan. Egalari o'z uylarini jamoatchilikka ochishga majbur bo’lmaganlar, ular o'zlarini ochiqko’gil deb hisoblashgan.  Eshiklarini mehmonlarga doim ochib qo'yganlar, bu haqda juda ko’p jurnallar chop etilgan. Bu esa ichki turizmning rivojlanishiga yanada turtki bo’lgan.Bu kabi uylarning aksariyati tarixiy birlashmalar hisoblanadi. XVIII asr.Uilyam Stukeley yoki Craven Ord kabilar yoz oylarida har qanday ta'rifga oid qadimiy yozuvlarni qayd qilish uchun muntazam ravishda ekskursiyalarni o'tkazganlar. Bilimi sust boshqa odamlar Stonehenge yoki Rim devori singari e'tiborga sazovor yodgorliklarni tomosha qilish bilan kifoyalanishgan. Druidlar XVIII asrdagi tasavvur uchun maxsus hayratlnarli hudud hisoblanadi va strategik jihatdan Wilton House va Salisbury Cathedral tashrif buyuruvchilar uchun markaz hisoblanadi. 

Gothikning qadimiy narslarga qiziqishi tufayli 1760 - yillardan boshlab sayohat qilish uchun yangi rag'batlantiruvchi va ilhom beruvchi va inglizlarning peyzaj va me'morlik haqida ta’surotlarni o'zgartiradigan "chiroyli" tasvirlarni yanada kengroq bo'lishini nazorat qilgan.

II-BOB. Buyuk Britaniyada turizm sohalari va uning rivojlangan hududlarida turizm siyosati.

2.1Angliya turizmi va Irlandiyaning sayyohlik joylari.

Angliya iqtisodiy hayotida turizm muhim ro’l o’ynaydi. Buyuk Britaniyaning ingliz tili va mustamlakachilik yo'li bilan butun dunyoga tarqalgan uzoq tarixi va keng tarqalgan madaniyati uni mashhur sayyohlik hududiga aylantirgan.

Angliyaning turistik shaharlari va qishloqlari:

• 
  Hadrian devori Rimliklar tomonidan Britanniya koloniyasini Shotlandiyadagi qabilalardan himoya qilish uchun qurilgan. Angliya shimolida Irlandiya dengizidan Shimoliy dengizgacha 117 kilometr (73 mil) masofani tashkil qiladi.QurilishiRim imperatori Hadrianning tashrifidan keyin 122-yilda boshlangan va asosan olti yil ichida amalga oshirilgan. Bugungi kunda bu mashhur devorning faqat cho'zinchoq qismi ko'rinadi. Wallsenddan Bowness-o'n-Solwaygacha bo'lgan devorning butun uzunligini izlaydigan milliy yo'l bor.