I-bob. Axborot kommunikatsiya tizimlarida axborotning himoyalanganligini baholash usul va vositalari tahlili 8

Axborot kommunikatsiya tizimlarida axborotning himoyalanganligini baholash usullari va algoritmlari

Axborotni kriptografik himoyalash vositalari faqatgina himoyalanishi zarur bo‘lgan axborotlar uchun qo‘llaniladi, shu sababli tizimdagi axborotlarni maxfiyligiga qarab turlarga ajratib olish lozim. Bu kabi maxfiy axborotlarga alohida nomlar ham berilgan, masalan davlat siri, harbiy sir, tijorat siri, yuridik sir va h.k. Kriptografik vositalar yordamida himoyasi ta’minlanadigan bular foydalanishga huquqi boraniq bir qonuniy foydalanuvchilar guruhiga ega va o‘z manfaatlari yo‘lida axborotdan foydalanadigan noqonuniy foydalanuvchilari mavjud axborotlardir. ATlarda kriptografik vositalarning asosiy vazifalari: maxfiylik, to‘lalik, autentifikatsiya va mualliflikdan bosh tortmaslikni ta’minlashdir.
Maxfiylikni ta’minlash – axborotni ko‘rishga huquqi bo‘lmagan foydalanuvchilardan himoyalashni kafolatlaydi. To‘lalikni ta’minlash –maxfiy axborot noqonuniy foydalanuvchilar tomonidan ruxsatsiz o‘zgartira olmaslikni kafolatlaydi. Ruxsatsiz o‘zgartirish axborot mazmuniga ma’lumot qo‘shish, o‘chirish va o‘zgartirishdir. Autentifikatsiyani ta’minlash–ATda o‘zaro aloqa qilayotgan tomonlarning haqiqiyligini aniqlash usullari. Mualliflikdan bosh tortmaslikni ta’minlash–foydalanuvchilarning amalga oshirgan biron bir harakatidan bosh torta olmaslik usullari.
Maxfiylik. Kriptografiyaning asosiy vazifalaridan biri axborotni aloqa kanallaridan almashishda maxfiylikni ta’minlashdir. Bu jarayonda asosan uchta tomon ishtirok etadi, birinchisi axborotni jo‘natuvchi, uni qabul qiluvchiva raqib tomon. Jo‘natuvchi tomon axborotni boshqalar o‘qiy olmaydigan shaklga keltiradi va ochiq aloqa kanali orqali qabul qiluvchiga jo‘natadi, axborotni boshqalar o‘qiy olmaydigan shaklga keltirish shifrlash deyiladi. Shifrlash jarayoni shifrlash algoritmi yordamida amalga oshiriladi. Raqib tomon axborotni o‘qishga ruxsat etilmagan, g‘arazli niyatli tomon bo‘lib u axborotdan o‘z manfaati yo‘lida foydalanishi va bu esa axborot egasiga zarar yetkazishi mumkin. Raqib tomon ya’ni shifrlarni buzib, axborot mazmunini ko‘ruvchilar kriptotahlilchilar deyiladi. Raqib tomon axborotni ochiq aloqa kanallarida aktiv va passiv usullar bilan olishi mumkin. Passiv usulda raqib axborotni faqat ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi, aktiv usulda esa uni o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Qabul qiluvchi tomon axborotni aloqa kanali orqali oladi va uni jo‘natuvchi tomon bilan oldindan kelishilgan usul yordamida dastlabki holatiga keltiradi. Bu jarayon deshiflash deyiladi. Axborotni aloqa kanallaridan jo‘natishdan tashqari saqlashda ham maxfiylikni ta’minlash zarur.