I bob. Avtotransport shovqinining shahar muhitiga

1.2.  Toshkent shahri bosh rejasini va shahar ko’cha va yo’llari holatini 

o’rganish

 

 

Shaharlardagi  ko‘cha-yo‘l  tarmoqlari  mazkur  shaharning  tarixiy  rivojlanish 

taraqqiyotini  belgilaydi.  Bu  dolzarb 

vazifa Toshkent shahrining mustaqillik 

davrida 

joriylangan 

va 

xalqaro 

miqyosda  mutaxassislar  tomonidan 

e’tiborga  tushgan    yo‘l  tarmog‘i  o‘z 

ifodasini 

aks 

etgan 

quyidagi 

jadvallarda aks ettirishni lozim topdik. 

 Xulosa aniq, Toshkent shahridagi 

yo‘lsozlik 

masalalari 

osongina 

bo‘gungi  holatga  kelmagan.  Bu  juda 

katta  mehnat  va  izlanishlar  samarasi 

hisoblanadi.  Agar  bu  rivojlanishlari  tarixini  jadval  sxema  ko‘rinishida  tasavvur 

qilish  uchun  ayrim  yillar  kesimida  qo‘yidagicha  holatda  bo‘lganini  ko‘rsatib 

o‘tishimiz mumkin.

 

Bu  fikrlarni  rivojlantirgan  holda  yana  bir  dolzarb  masalalarga  e’tiborni 

qaratamiz. 

Shahardagi  magistral  ko‘cha-yo‘l  tarmoqlari  7  ta    asosiy  prinsipial  sxema 

asosida rivojlanadi.  Biroq, bu sxemalar aksariyat shaharlarda kombinatsiyalashgan 

holda uchraydi. 

 

3-rasm Toshkent xaritasi 

---

22 

 

 

 

 

 

 

1. 

Radial  sxema.  Asosan,  qadimiy  shaharlarda  uchraydigan  sxema 

bo‘lib,  shahar  markaziga  nisbatan  magistral  ko‘chalarning  radial  shaklda 

birlashishidan  hosil  bo‘ladi.  Bunday  shahar  markazi  bilan  shahar  oldi  va  shahar 

---

23 

 

atrofining oson bog‘lanish imkoniyatiga ega.  Lekin bu sxemani hozirgi transport 

harakati bilan to‘lib toshgan shaharlarimizga tatbiq etib bo‘lmaydi.  

2. 

Radial-xalqasimon sxema. Radial sxemaga asoslangan bo‘lib, radial 

magistrallar  xalqalar  bilan  to‘ldiriladi.  Bu  sxema  radial  sxemaning  biroz 

yaxshilangan  varianti  hisoblanadi.  Radial-xalkasimon  sxemaga  Toshkent 

shahrining strukturaviy tuzilishiga yaqqol misol bo‘ladi. 

3. 

To‘g‘ri burchakli sxema. Shaharlarda XIX asrdan boshlab qo‘llanila 

boshlagan.  YAngi  shaharlarning  strukturasini  tashkil  etadi.  Bu  sxemaning  o‘ziga 

xos  qulayliklaridan  bo‘lib,  asosan  qurilishni  tashkil  etishning  osonligi,  shahar 

xududidan samarali foydalanish imkoniyatining oshishi va h.k.  

  Mazkur sxemaning kamchiligi sifatida, transport harakati yo‘lining uzoqligi 

deb e’tirof etiladi.       

4. 

To‘g‘ri  burchakli  diagonal  sxema.  Bu  sxemaga  asosan,  to‘g‘ri 

burchaklar magistrallar bilan tuldiriladi. Transport vositalarining o‘zoq masofalarga 

yurishi kamayib, vaqtdan tejaladi.  

Bu  sxemaning  kamchiligi  sifatida  ko‘cha-yo‘l  tarmog‘ining  kesishgan 

joylarida murakkab tugunlari hosil bo‘lib, o‘z navbatida bu narsa harakatni tashkil 

etishga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Magistrallar  oralig‘ida  esa  qurilishni  tashkil  etish 

qiyinlashadi.   

5. 

Uchburchakli sxema. Chiziqli (uzun) shaharlarda qullash maqsadga 

muvofiqdir.  Transport  qatnovini  kamaytirish  va  vaqtni  tejash  maqsadida  ko‘cha-

yo‘l tarmog‘i uchburchakli ko‘rinishda loyihalanadi. 

6. 

Kombinatsiyalashgan  sxema.  Yirik  shaharlarda  keng  tarqalgan 

sxema hisoblanadi.  

7. 

Erkin sxema. Murakkab rel’efli joylarda, erkin rejaga asosan amalga 

oshiriladi. Asosan loyihasiz qurilgan kichik shaharlarda uchraydi. 

---

24 

 

Shaharlarning  strukturaviy  tuzilishi  tahlili shuni  ko‘rsatadiki, ularning  qaysi 

sxema  asosida  rivojlanganligi  shaharlarning  yangi  yoki  qadimiyligini  o‘zida  aks 

ettiradi. 

Toshkent  shahridagi  rivojlanishni  ko‘rsak  eski  shahar,  markaziy  qism  va 

yangi shahar esa shahar atrofi hisoblanish 7 sxema asosida yoki shahar bilan yangi 

shaharni  bog‘lash  ancha  noqulaylik  hamda  murakkabliklar  ko‘zga  tashlanadi. 

Ushbu  yuqorida  keltirilgan  asoslar  Toshkent  shahrida  mavjud  ekanligini 

ko‘rishimiz mumkin.