I bob. Aholi turmush darajasi va daromadlarini davlat tomonidan tartibga solishning nazariy asoslari

1-jadval

Aholi pul daromadlari va harajatlari balansi

Daromadlar

Harajatlar

1 .Ish haqi. 2. Dividendlar. 3.Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotishdan olingan daromad. 4.Pensiya va nafaqalar. 5.Stipendiyalar. 6.Moliya tashkilotlaridan tushumlar: a) sug‘urta to‘lovlari; b) shaxsiy qurilish va boshqamaqsadlar uchun olingan qarzlar; s) omonatdan tushumlar; d) zayom yutuqlari; e) lotoreya yutuqlari; f) nogironlarga ajratmalar (yordam, yonilg‘i, avtomashinani ta’mirlash). 7.Chet el valyutasini sotishdan tushgan daromadlar. 8. Boshqa tushumlar: a) shaxsiy buyumlarni sotishdan tushgan mablag‘; b) boshqa daromadlar; 9.Uzatmalar evaziga tushgan tushumlar (+. -). 10.Jami pul daromadlari.

1 .Tovarlar va xizmatlarni sotib olish. jumladan: a) turli shaxobchalardan sotib olingan tovarlar; b) xizmatlarni to‘lash va boshqa harajatlar: shu jumladan: - uy-joy va maishiy xizmatlar to‘lovi; - kommunal xizmatlar uchun to‘lovlar - maorif xizmatlari uchun to‘lovlar - dam olish, sanatoriya yo‘llanmalari uchun to‘lovlar; - medisina va turizm uchun to‘lovlar; - kino, teatr, turli tomoshalar uchun; to‘lovlar; - transport to‘lovlari; - aloqa uchun to‘lovlar; - boshqa harajatlar; 2.Majburiy va ko‘ngilli to‘lovlar, jumladan: a) soliq va yig‘imlar; b) sug‘urta uchun to‘lovlar; s) qarzlarni to‘lash; d) lotoreya sotib olish; e) tovar krediti uchun foiz to‘lovlari; f) pensiya uchun to‘lovlar; 3.Omonatga qo‘yilgan va qimmatli qog‘ozlarga qilingan sarflarning o‘simi, jumladan: g.) xalq bankiga qo‘yilgan omonat o‘simi; h) ichki zayomlarni sotib olish; i) sertifikatlarni sotib olish; j) bank bilan hisob-kitob qilish maqsadida plastik kartochkalarni sotib olish; k) korxonalar aktsiyalarini sotib olish; 4.Uy-joy sotib olish; 5. Chet el valyutalarini sotib olish; 6. O‘tkazmalar bo‘yicha yuborilgan pullar; 7.Jami harajat va omonat;

1. 
   Manba: Н.М.Соатов. Статистика. -Т.: Тиббиёт нашриёти, 2003 йил, 744 б..
   

Jadvaldagi aholi pul daromadlari va harajatlari balansi, pul daromadlarining manbalarini, harajatlar miqdori va tarkibimi harakterlaydi. Balansning daromadlari qismiga mulk shakllaridan qat’iy nazar barcha korxona va muassasalardan aholi ixtiyoriga tushgan pul mablag‘lari, naqd pulsiz o‘tkazmalar, natura shaklida to‘langan ish haqi va boshqa daromadlar kiradi. Aholi guruhlari o‘rtasidagi pul aylanmalari balansda hisoblanmagan.

Yuqorida keltirilgan barcha ko‘rsatkichlardan tashqari, aholi turmush darajasini va ularni jamiyatda turli ijtimoiy guruhlarga tabaqalanishini aniqlash ularni kompleks ravishda o‘rganishni taqozo etadi. Aholi turmush darajasini aniqlash maqsadida statistik ko‘rsatkichlar tizimi mavjud bo‘lishi lozim. So‘nggi yillarda tarkibi va miqdori jihatidan keskin farqlanuvchi ko‘rsatkichlar tizimi taklif etilgan. Jumladan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan 1978 yilda taqdim etilgan ko‘rsatkichlar tizimining asosiy guruhlari quyida keltirilgan:

1. Aholining demografik tasnifini ifodalovchi ko‘rsatkichlar (tug‘ilish, o‘lish, kasal bo‘lish, aholining kelajakda ko‘radigan umrining uzunligi).

2. Aholining yashashini sanitariya va gigiena tomondan ifodalovchi ko‘rsatkichlar.

3. Oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish darajasi.

4. Aholining yashash sharoitlari va uzoq muddat xizmat qiluvchi tovarlar bilan ta’minlanish darajasi (avtomobilь, muzlatgich, televizor, mebel va h.k.).

5. Ta’lim va madaniyat sohasi bo‘yicha ko‘rsatkichlar.

6. Aholining bandligi va mehnat sharoitlari.

7. Aholining daromadlari va harajatlari.

8. Aholining turmush tarzi qiymati va iste’mol narxlari.

9. Transport vositalari.

10. Dam olishni tashkil qilish, jismoniy tarbiya va sport.

11. Ijtimoiy ta’minot.

12. Insonning erkinligi.

Bundan tashqari, Rossiya Federasiyasida foydalaniladigan ko‘rsatkichlar tizimi mavjud. Ushbu ko‘rsatkichlar tizimi 7 bo‘limdan iborat bo‘lib, deyarli 40 ta ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi: