I bob. Adabiyotlar sharhi

II BOB. TAJRIBA QISMI
2.1 Alkenlarning kimyoviy xossalari
Alkenlarning kimyoviy xossalari
Alkenlar reaksiyaga o`ta qobiliyatli birikmalardir. Quyida ularning eng zarur reaksiyalarini ko`rib o`tamiz.
Vodorodni biriktirib olish

O`ta maydalangan platina yoki palladiy ishtirokida xona haroratida vodorod alkenlarga birikadi. Reaksiya analitik ahamiyatga ega. Ushbu sharoitlarda aren uglevodorodlar gidrirlanmaydilar. Shunday qilib, alkenlarning miqdorini ushbu yo`l bilan aniqlash mumkin. Masalan, kreking benzinlarida.

Alkenlarning simob (II) atsetati va oltingugurt (I) xlorid S₂Cl₂ bilan reaksiyalari ham analitik ahamiyatga ega.
A) Simob atsetatining birikishi:
Hg(OOCCH₃)₂

Ushbu usul bo`yicha alkenlarni boshqa uglevodorodlardan ajratish va ularni toza holda ajratib olish mumkin.

B) S₂Cl₂ ni biriktirish:

Ushbu reaksiya ham alkenlarni neft mahsulotlaridan miqdoran ajratib olishga xizmat qiladi.


Alkenlarni oksidlash va ozonlash
Ushbu reaksiyalar olefinlardagi qo`shbog`ning o`rnini hosil bo`layotgan mahsulotlar tarkibi bo`yicha belgilashga yordam beradi.

Bundan tashqari oksidlash reaksiyalari etilen oksidi, atsetal'degid va akrolein olishda amaliy ahamiyatga egadir.

СН₂ = СН – СН₃  СН₂ = СНСНО

Propilen Аkrolein
Propilen va ammiak aralashmasi oksidlanganda (oksidlab ammonoliz qilish) akrilonitril hosil bo`ladi va u sintetik kauchuk va kimyoviy tola olishda zarur monomer hisoblanadi.

СН₂ = СН – СН₃ + NН₃ + O₂  CH₂ = CH – CN + 3H₂O

Akrilonitril

Alkenlarni qayta ishlash sanoat jarayonlaridan polimerizatsiya, degidrirlash, xlorlash va gidro - xlorlash, gidratatsiya, alkillash, oksosintezlarni ko`rsatib o`tish mumkin. С₆ - С₁₅ alkenlarni sanoat miqyosida ishlab chiqarish hamda yuqori oktan sonli benzin komponentlarini olishda quyi molekulyar oligomerlar (dimerlar, trimerlar, tetramerlar) alkenlarni polimerlab olinadi:

4С₃Н₆ С₁₂Н₂₄

Alkenlarni yuqori molekulyar polimerlargacha polimerlash qimmatbaho polimer materiallari – polietilen, polipropilen va poliizobutilenlarni beradi:

Butilen va izoamilenlarni degidrirlaganda 1,3 - butadien va izoprenlar hosil bo`lib, kauchuklar sintezida ular asosiy monomerlardir.

C H₂ = CH - CH₂ - CH₃ СН₂ = СН – СН = СН₂

2-Metil, buten-1

Etilen va propilenlarni xlorlash va gidroxlorlash ayrim erituvchi va oraliq mahsulotlarni olishda ahamiyatli usullardir:

Nordon katalizatorlar ishtirokida alkenlarning gidratatsiyasi spirtlarning hosil bo`lishiga olib keladi:

Alkenlarni tarmoqlangan alkanlar bilan alkillaganda yuqori oktanli motor yoqilg`isi hosil bo`ladi:

Monosiklik arenlarni alkenlar bilan alkillaganda alkilbenzollar hosil bo`ladi:

Alkilbenzollar asosiy organik sintez sanoatining qimmatli xomashyosidir.

Yuqori alkenlarga sulfat kislota biriktirilganda (sulfurlash reaksiyasi) H₂SO₄ ning nordon efirlari hosil bo`ladi va ushbu alkilsulfatlar sintetik yuvish vositalarini olishda qo`llaniladi.
OSO₂OH

СН₃(СН₂)_nCH = CH₂ + H₂SO₄  CH₃(CH₂)_nCH – CH₃
Kobalt katalizatori ishtirokida alkenlarning uglerod oksidi va vodorod bilan reaksiyasi (oksosintez) aldegidlar ishlab chiqarishda katta ahamiyatga egadir:
R – СН = СН₂ + СО + Н₂  RСН₂СН₂СНО
Aldegidlarning keyingi bosqichda qaytarilishi natijasida mos ravishda birlamchi spirtlarni olish imkoniyatini beradi.