I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Foiz stavkalari uy ho`jaliklarijamg`armasiga qanday ta'sir ko`rsatadi? 

 

Har  bir  kishi  bugun  qancha  iste’mol  qilishi  vakelajakuchun  qancha 

jamg`arishi  kerakligi  to`g`risidagi  muhim  qarorgaduch  keladi.  Biz  odamlar  bu 

qarorni  qanday  qabul  qilishlarivajamg`arma  miqdori  oladigan  foiz  stavkasiga 

bog'liqligin iiste'molchi tanlovi nazariyasi foydalanib tahlil qilishingiz mumkin. 

Nafaqani  rejalashtirayotgan  Sam  duch  kelgan  qarorni  ko`rib  chiqaylik. 

Murakkablashtirmasdan    Sem  hayotini  ikki  davrga  ajratamiz.  Birinchi  davrida, 

Sam yosh va ishlayapti. Ikkinchi davrda, u eski va nafaqaga chiqqan bo`ladi. Yosh 

Sam$  100,000  daromad  oladi.  U  bu  daromadinijoriy  iste'mol  va  jamg`armaga 

ajratadi.U qariganda jamg`armasini  iste'mol  qiladi foiz, shu  jumladan, omonatdan 

olgan foizlarni ham. 

Foiz stavkasi 10 foizni tashkil etadi deylik. So`ngra Sam jamg`armasining har 

bir  dollar  uchun  qariganda  u  $  1.10  iste'mol  qilishi  mumkin.  Biz  “yoshlikdagi 

iste'mol”  va  “qarilikdagi  iste’mol”  ni  tanlashi  kerak  bo`lgan  ikki  Tovar  sifatida 

ko`rishimiz mumkin. Foiz stavkasi bu ikki tovarning narxini belgilaydi. 

15-rasm  Semning  byudjet  sig`imini  ko`rsatadi.  U  hech  narsa  jamg`armasa,u 

yoshligida100,000  $iste'mol  qiladi  va  qariganda  hech  narsa  iste'mol  qilmaydi.  U 

hammasini jamg`arsa,yoshligida hech narsa vaqariganda $ 110.000 iste'mol qiladi. 

Byudjet sig`imi bu barcha oraliq imkoniyatlarini ko`rsatadi. 

  15-rasm  ikki  davrda  befarqlik  egri  chizig`idan  foydalanib  iste'molga 

Semning  afzalliklarini  ko`rsatadi.  Sam  har  ikki  davrda  ko`proq  iste'molni  afzal 

ko`rgani uchun u yuqori befarqlik chiziqlaridagi nuqtalarni afzal ko`radi. Berilgan 

afzalliklaridan  Sam  iste'molning  optimal  kombinatsiyasini  tanlab  byudjet  sig`imi 

---

 

140 

eng  yuqori  befarqlik  egri  chizig`idagi  nuqtani  tanlaydi.  Bu  optimumda,  Sam 

yoshligida $ 50,000 iste'mol qiladi va keksaligida 55000 $ iste’mol qiladi. 

 

 

Endi foiz stavkasi 10 foizdan 20 foizga oshganda nima sodirbo`lishini ko`rib 

chiqamiz.  16-rasm  ikki  mumkin  natijalarini  ko`rsatadi.  Har  ikki  holatda  ham 

byudjet sig`imi tashqariga siljiydi va tik bo`ladi. Yangi yuqori foiz stavkasida Sam 

yoshligida  voz  kechgan  iste'mol  har  bir  dollar  uchun  qariganida  ko`proq  iste'mol 

oladi. 

Ikkala  qism  Semning  turli  afzalliklari  bergan  natijalarini  ko`rsatadi.  Har  ikki 

holatda ham, qariganda iste'mol oshadi. Hali foiz stavkasi o`zgarishiga yoshlikdagi 

iste'molning  javobi  ikki  holda  farq  qiladi.  (a)qismda  Sam  yoshligidayuqori  foiz 

stavkasiga    javobankam  iste'mol  qiladi.  (b)qismda  Sem  yoshligidako`p  iste’mol 

bilan javob beradi. 

  Semning  jamg`armasi  yoshlikdagi  daromadi  minus  yoshlik-dagi    iste'mol 

miqdori  orqali  hisoblanadi.  (a)qismdafoiz  stavkasi  oshsa  yoshlikdagi  iste'mol 

tushadi  shuning  uchun  jamg`arma  ko`tarilishi  kerak.  (b)qismda  Sam  yoshligida 

ko`piste’mol qiladi, shuning uchun jamg`armatushadi. 

(b)qismda  ko`rsatilgan  holda  dastlab  g'alati  tuyulishi  mumkin:  Sam 

jamg`armadan keladigan  daromadning  oshishi  hisobigakam  jamg`aradi. Biroq, bu 

tuyulishi  mumkin  bo`lganidek  o`zgacha  holat  emas.  Biz  buni  yuqori  foiz 

stavkasiga  daromad  va  almashtirish  ta’sirlari  deb  olgan  holda  uni  tushunishimiz 

mumkin.