I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

4 ta xäridorning to’lov 

qobiliyati

 

Jon 

Paul 

Jorj 

Ringo 

Xaridor 

100 $ 

80 

70 

50 

To’lov qobiliyati 

---

 

96 

Jonning  iste'molchi  ortiqchaligi  avvalgisiga  nisbatan  yuqoridir  u  o`sha  albomni 

oladi, lekin buning uchun kam haq to`laydi. umumiy iste'molchi ortiqchaligi 40$. 

 

 

 

Iste'molchi ortiqchaligini o`lchashda talab egri chizig’idan foydalanish 

 

Iste'molchi ortiqchaligi mahsulotga bo`lgan talab egri  chizig’i bilan bog'liq. 

Ularning  bog'liqligini  yuqorida  keltirilgan    Elvis  Presleyning  nodir  albomi 

misolida  ko`rib chiqamiz. 

Biz  albomga  bo`lgan  talab  miqdorining  jadvalini  aniqlashimiz  uchun 

ehtimoliy  to`rt  xaridorning  to`lov  uchun  tayyorligidan  foydalanamiz.  1-rasmda 

talab  miqdori  haqida  ma’lumot  keltirilgan.  Agar  narx    100$  dan    yuqori  bo`lsa, 

savdo  0  ga  teng  bo`ladi,  chunki  hech  qaysi  xaridor  bu  albom  uchun  undan 

qimmatroq narxda sotib olmoqchi emas. Agar narx  80$ va  100$ oralig’ida bo`lsa, 

talab  miqdori  1ga  teng,  chunki  faqat  Jon  bunday  yuqori  narxni  berishga  tayyor. 

Agar  narx  70$-80$  atrofida  bo`lsa,  talab  miqdori  2,  chunki  Jon  va  Pol  bu 

miqdordagi mablag’ni to`lashga tayyor. Shu tarzda  talab jadvalini mavjud narxlar 

asosida tahlil qilishimiz mumkin. Shu tariqa talab miqdori to`rt xaridorning to`lov 

uchun tayyorligiga binoan turli xil bo`ladi. 

1-chizmada  keltirilgan    grafik,  talab  egri  chizig’i    talab  jadvaliga  mos 

kelishini  ko`rsatadi.  Bunda  eng  yuqori  talab  miqdori  va  to`lov  uchun  tayyorligi 

o`rtasidagi  munosabatlarga  e’tibor  berish  zarur.  Har  qanday  miqdorda  talab  egri 

chizig’i  belgilagan narx eng quyi to`lashga tayyor xaridorni ko`rsatib beradi, bu  

xaridor    o`zi  xohlagan  narxdan  oshsa,  birinchi  bo`lib  savdodan  chiqib  ketadi.  4-

albomni  misol qilib olsak talab egri chizig’ining yuqori ko`rsatkichi  50$ bo`ladi 

bu Ringo (eng quyi narxda sotib oluvhci xaridor)ning to`lashga tayyorligidan kelib 

chiqadi.  Agar  3  albom  misolida  olib  ko`rsak,  bunda  talab  egri  chizig’ining  eng 

yuqori  ko`rsatkichi  70$  teng  bo`ladi  va  bu  eng  quyi  narxda  sotib  olish  istagini 

bildirgan Jorjga qarab belgilanadi.  

---

 

97 

Chunki  talab  egri  chizig’i  xaridorlarning  to`lashga  tayyorligiga  ta’sir 

ko`rsatadi  va  biz  uni    iste'molchi  ortiqchaligini  o`lchashda  ham  qo`llashimiz 

mumkin.    2-rasmda  bizning  ikkita  misol  orqali  iste’molchi  ortiqchaligini 

hisoblashda talab egri chizig’idan foydalanadi. (a ) chizmada  narx  80$ (va undan 

baland), talab miqdori  1. Etibor bering, narx va talab egri chizig’i o`rtasidagi farq 

20$ga teng. Bu  miqdor biz  avval hisoblaganimizdek, 1ta  albom  sotilgandagi  aniq 

istemolchi  ortiqchaligi  demakdir.  2-rasmning  (b)  chizmasi  narx  70$  (va  undan 

baland), bo`lgandagi istemolchi ortiqchaligini ko`rsatadi. Bu holatda, narx va talab 

egri chizig’i ikkita burchakning yig’indisiga teng. Jonning bu narxdagi istemolchi 

ortiqchaligi 30$ va Paulniki 10$ ga teng. Bu maydon 40$ tashkil etadi.  

 

 

Yana  bir  bor  takrorlaymizki,  bu  biz  yuqorida  hisoblagandek  istemol 

darajasidir.  Bu  misoldan  talab  darajasiga  aloqador  quyidagi  xulosa  kelib  chiqadi: 

quyi talab egri chizig’i va yuqori narx bozordagi istemolchi ortiqchaligini keltirib 

chiqaradi.  Bu  haqiqat,  chunki  talab  egri  chizig’ining  yuqoriligi  istemolchilarning 

tovar  uchun  to`laydigan  narxini  belgilaydi  va  shu  bilan  birga  to`lov  uchun 

tayyorligini  ham  bildiradi.  Bozordagi  narx  va  to`lov  istagi  o`rtasidagi  farq  sotib 

oluvchilarning istemolchi ortiqchaligi demakdir. Bundan kelib chiqadiki past talab 

Rasm 

Quyi

da1 jadvaldagi xaridor4ar uchun talab ro’yxati ko’rsatilgan. Grafik muvofiq talab 

egrilchizig’ini ko’rsatadi. Talab egri chizig’ining balandligi xarid±rlarning sotib olishga 

tayyorligini ko’rsatadi.