I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Xususiy yechimlar nega har doim ham ishlamaydi? 

Kouz  teoremasining  mantiqiga  qaramay,  xususiy  shaxslar  ko`pincha  tashqi 

ta’sir muammolarni hal qilishda muvaffaqiyatsizlikka uchraydilar. Kouz teoremasi 

faqat  manfaatdor  tomonlar  bitim  tuzishi  va  amalga  oshirishida  hech  qanday 

muammo  bo`lmaganda  amal  qiladi.  Biroq  real  dunyoda,  o`zaro  manfaatli 

shartnoma tuzish mumkin bo`lsa ham, savdolashish har doim ham ishlayvermaydi. 

---

 

397 

Ba'zan  manfaatdor  tomonlar  operatsion  harajatlar,  ya’ni  savdolashish 

jarayonida  tomonlar  rozi  bo`ladigan  harajatlar,  tufayli  tashqi  ta’sir  muammosini 

hal  qilishda  muvaffaqiyatsizlikka  uchraydi.  Bizning  misolda,  tasavvur  qiling, 

Dilshod  va  Lola  turli  tillarda  gapirishadi,  shuning  uchun,  shartnomaga  erishish 

uchun  ular  tarjimon  yollashi  kerak.  Agar  huruvchi  it  muammosini  hal  qilish 

foydasi tarjimon harajatidan kam bo`lsa, Dilshod va Lola masalasini yechilmagan 

holatda  tashlab  qo`yishi  mumkin.  Yanada  real  misollarda,  operatsion  harajatlari 

tarjimon  harajati  emas, balki  shartnomalarni  tayyorlash  va  amalga oshirish  uchun 

zarur bo`lgan huquqshunos harajatlari bo`ladi. 

Boshqa  vaqtlarda,  savdolashish  shunchaki  buziladi.  Urushlar  va  mehnat 

to`qnashuvlari  sodir  bo`lishi  kelishuvning  qanchalik  qiyin  bo`lishi  mumkinligini 

ko`rsatadi  va  kelishuvga  erishish  juda  qimmatga  tushishi  mumkin.  Muammo 

shundaki,  har  bir  tomon  odatda  o`zi  uchun  yaxshiroq  shartnoma  uchun  harakat 

qiladi.  Misol  uchun,  Dilshod  itdan  500  so`mlik  foyda  oladi  va  Lola  it  hurishidan 

800  so`mlik harajat  sarflaydi deb  tasavvur  qilaylik.  Lolaning  itdan  qutilish uchun 

Dilshodga  to`lashi  samarali  bo`lsa-da,  bu  natijaga  olib  kelishi  mumkin  bo`lgan 

ko`plab  narxlar  bor.  Dilshod  750  so`m  talab  qilishi  mumkin,  va  Lola  faqat  550 

so`m  taklif  qilishi  mumkin.  Ular  narxi  ustida  savdolashaversa,  huradigan  it  bilan 

samarasiz natija davom etaveradi.  

Manfaatdor  tomonlar  soni  ko`p  bo`lganda  samarali  savdolashishga  erishish, 

ayniqsa, qiyin, chunki hammani muvofiqlashtirish qimmatga tushadi. Misol uchun, 

yaqin  ko`l  suvini  ifloslantiradigan  bir  zavodni  olaylik.  Ifloslanish  mahalliy 

baliqchilarga salbiy tashqi ta'sir ko`rsatmoqda. Kouz teoremasiga ko`ra, ifloslanish 

samarasiz  bo`lsa,  unda  baliqchilar  ifloslantirmaslik  uhchun  zavodga  haq  to`lashi 

orqali  zavod  va  baliqchilar  savdolashishga    erishishi    mumkin.    Biroq,    agarda  

baliqchilar      ko`p  bo`lsa,  zavod  bilan  savdolashishga  ularning  barchasini 

muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin. 

Xususiy  savdolashish  ishlamaganda,  ba'zan  hukumat  rol  o`ynashi  mumkin. 

Hukumat  ommaviy  harakatlar  uchun  mo`ljallangan  muassasa  hisoblanadi.  Bu 

misolda,  baliqchilar  o`zlari  uchun  harakat  qilishi  ilojsiz  bo`lsa  ham,  davlat 

---

 

398 

baliqchilar nomidan harakat qilishi mumkin.