|
Suyak ko
‘
migi o
‘
zgarishlari.
Bu o‘zgarishlar nurning bevosita va vositali
ta’siridan kelib chiqadi. Ko‘mukni bir qismini qo‘rg‘oshin plastinka bilan to‘sib
nurlansa, nurlanmagan ko‘mik sohasida xromosoma abberatsiyalari ko‘payishi
kuzatiladi. Yoki yumshoq to‘qimalarni uzoq vaqt davomida katta dozada maxalliy
nurlash, bemorda leykopeniya, trombopeniya, anemiya chaqiradi. Bu xodisa, suyak
ko‘migi postradiatsion o‘zgarishlari qisman vasitali ta’sir tufayli ekanidan dalolat
beradi. Nurlash kritik bo‘lmagan boshqa strukturalarda – markaziy asab tizimi, sezgi
a’zolari, endokrin, immunologik tizim, nafas organlari, jigar, buyrak, suyak-mushak,
ko‘payish a’zolari va boshqa tizimlarda o‘zgarishlar chaqiradi. Bu o‘zgarishlar
nurning bevosita hamda vositali ta’sirida natijalari bo‘lib umumiy radiatsion
potologiyani kelib chiqishda o‘z xissasiga ega.
Immunitetning postradiatsion susayishi.
Immun tizimi organizmning kritik va
nokritik tizimlari orasida joy olgan bo‘lib, nur kasalligining potogenezida alohida
o‘ringa ega. Nurlanishdan so‘ng, asosiy immunnokompentent xujayralar hisoblangan
limfotsitlarning yalpi qirilib ketishi ro‘y beradi. Shu bilan birga nospetsifik gumoral
bakteritsid sistemalar – properdin, lizotsim, terining bakteritsidligi pasayadi,
antitelalar hosil bo‘lishi kamayadi.
Immunitetning postradiatsion o‘zgarishlari, infeksiyaga ta’sirchanlikni ortishi,
organizmda, birinchi navbatda ichaklarda bakterial floraning sifat va son
ko‘rsatkichlarini o‘zgarishda namoyon bo‘ladi. Nur kasalligida infeksion asoratlar
antibakterial immunitetning pasayishi bilan birga to‘qimalar barer xususiyatining
pasayishi tufayli ro‘y beradi.
Nur ta’sirida emirilgan xujayralar, oqsillar va ular bilan bog‘liq moddalarning
parchalanish mahsulotlari antigen sifatida qonga tushadi va organizmda immunologik
74
perestroyka, kuchli auto sensibilizatsiya chaqiradi. Nurlanishda organizmda ikki tip
antigenlar va unga mos antitelalar hosil bo‘ladi. Biri autoto‘qimalar antigeniga qarshi,
ikkinchisi denaturatsiyalangan oqsillarga qarshi. N.N.Klemparskaya nur kasalligi
patogenezida to‘qimalar, oqsillar emirilishida hosil bo‘lgan antigenlarga nisbatan
autoallergiya yuzaga kelishiga katta o‘rin beradi. Organizmda yuzaga keluvchi kuchli
autosensibilizatsiya to‘qimalarda nekrotik protsesslar, gemorragiyalar chaqirishi
mumkin. Allergik protsesslarning nur kasalligidagi ahamiyatini nurlash oldidan
o‘tkazilgan vaksinatsiya va desensibilizatsiyalovchi preparatlarning profilaktik va
terapevtik effektivligidan xam ko‘rish mumkin.
Kechki postradiatsion asoratlar.
Nur kasalligini boshdan o‘tkazgan va sogaygan odam va hayvonlarda uzoq
muddatdan keyin qandaydir yangi o‘zgarishlar kelib chiqishi mumkin, bu
o‘zgarishlar
kechki asoratlar
deb nom ham olgan. Kechki postradiatsion asoratlar
asosan quyidagilar:
Umrning qisqarishi, leykozlar, xavfli o‘smalar, kataraktalar rivojlanishi.
Bulardan tashqari endokrin balansning buzilishi, nefroskleroz, pushtning qurishi
sterillik va embrional rivojlanishning buzilishi yuzaga kelishi mumkin.
Umrning qisqarishi nurlanishning universal effekti bo‘lib sichqon va
kalamushlarni bir marta subletal nurlanishining har 1 Gr umr uzoqligini 2,5-5%-ga
qisqartiradi. Uorren (1956 yil) AQSHda rentgenologlar va boshqa soha vrachlarining
kasallanishi va o‘limini o‘rganib chiqib rentgenologlarda leykozlar ko‘proq uchrashi
va boshqa sabablardan ertaroq o‘lishlari sababli o‘rta hisobda umrlari 5,2 yosh
qisqaradi degan hulosaga kelgan.
Shu bilan birga eksperementda kalamushlarni 0,008 Gr dozada umr davomida
nurlash hayvonlar umrini 20-22% uzaytirgan. Umrning uzayishi past haroratga (5
0
C)
nisbatan optimal (25
0
C) haroratda yaxshiroq namoyon bo‘lgan.
Nur ta’sirida umrning uzayishi nurga chidamli bo‘lgan boshqa jonvorlarda ham
kuzatilgan. Masalan: un mitasini 30 Gr nurlash, drozzofillarni 45 Gr nurlash ularning
umrini uzaytiradi. Campanularia (kovak ichaklilar)ni 2000 Gr nurlash ular umrini
ikki martaga oshirgan. Hozirgi paytgacha yig‘ilgan ma’lumotlar ionlovchi nurning
ta’siri faqat zararli degan fikrni isbotlamaydi. Aksincha, yorug‘lik va issiqlik
energiyasi kabi ionlovchi nurlarning fiziologik va patologik ta’sir darajalari mavjud.
XX asr oxirigacha yig‘ilgan ma’lumotlar kichik dozalarni odam organizmi
uchun zararli ekanini isbotlamadi. Aksincha, 0,1 Gr/yildan oshmagan dozadagi
75
nurlanganlar orasida kasallanish ko‘p emas, ularning o‘rtacha umri ham o‘rtacha
ko‘rsatgichlardan ~ 5 yil uzoq ekani aniqlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
