I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

2.7-rasm. Chuqurlikdagi radioaktiv ifloslanish sxemalari 
 
Radioaktiv moddalar chuqurlikdagi obyektdan (grunt) tashqari sizot suvlarini 
ifloslantirish holati bo‘lishi mumkin. Bunday holatlar asosan havo yadro 
portlashlarida sodir bo‘ladi. Chernobil AES avariyasida shunday holatlar kuzatilgan.
Molekula va ion shaklidagi radionuklidlar o‘z-o‘zidan material ichiga singishi 
mumkin (lok buyoqli qobiq, metall, polimer va boshqa materiallar). Bu jarayonni 
diffuziya deb tushunish kerak. Materiallar agarda g‘ovakli bo‘lsa (g‘isht va b.) 
suyuqlikda erigan radionuklidlar o‘z-o‘zidan ularning ichiga g‘ovakliklar orqali 
singadi. Materiallarning ichiga singish chuqurligi ularning turi, xossalariga bog‘liq. 
Materialning zichligi qancha yuqori bo‘lsa, g‘ovakligi kam bo‘lsa radionuklidlarning 
kirish chuqurligi kam aks holda ko‘p bo‘ladi.
Chuqur ifloslangan materiallarni zararsizlantirish ancha murakkab, ko‘p mablag‘ 
va mehnat talab qiladi. Uni ya’ni zararsizlantirish ishlarini amalga oshirishda yuza 
ifloslanganlik ham ma’lum darajadi to‘sqinlik qiladi.
Birlamchi
va 
ikkilamchi
ifloslanganlik bo‘ladi. Birlamchi ifloslanganlikka 
avariyalar natijasida, ishlab chiqarish faoliyati natijasida, portlashlar natijasida, yadro 
harbiy aslahalarini ekspluatatsiya qilishdan hosil bo‘lishi mumkin. Ular havo, suv 
orqali obyektlarga o‘tirishi bilan yoki radioaktiv moddalar bilan aloqador 
to‘qnashuvda bo‘lish natijasida ham bo‘lishi mumkin.
Ikkilamchi ifloslanishga birlamchi ifloslanishning turli yo‘llar bilan ilgari 
ifloslanmagan yoki kam ifloslangan obyektlarga o‘tishi tushuniladi.
Chernobil AES dagi holatlarda bitta obyekt bir necha marta boshqa ifloslangan 
obyektlar ta’siridan radioaktiv ifloslanishga tushgan holatlar bo‘lgan. Bu kiyimlar, 
asboblar, ish qurolari sodir bo‘lishi mumkin, havo orqali o‘tishi, oziq-ovqat, transport 
va boshqa vositalar orqari o‘tishi mumkin (2.8
-
rasm).
Havo 
Joy 
Suv havzalari 

---

58 
Inshoot, transport 
Tuproq, ekinlar, yaylovlar