I – mavzu. Sоtsiоlоgiya fаn sifatida rеjа

Hozircha jamiyat hayotini sotsiologik jihatdan tadqiq qilish, asosan, ikki yo’nalishda rivojlanib keldi. Birinchi yo’nalish O.Kontdan frantsuz sotsiologi E.Dyurkgeym orqali rivojlantirilgan amerikalik sotsiolog T.Parsonslarning sotsiologik ta`limotlarini o’z ichiga oladi. Bu yo’nalishda ijtimoiy tizim o’zgarishi tashqi kuchlar ta`siri orqali tushuntirilib, ko’proq psixologik omillarga e`tibor berilgan. Ikkinchi yo’nalish: marksistik sotsiologik ta`limot bo’lib, unda ijtimoiy tizim ichki ziddiyatlar asosida ichki kuch ta`siri orqali tushuntirilib, materialistik mohiyatga ega bo’lgan moddiy munosabatlarning belgilovchi roliga asosiy e`tibor qaratilgan. Har ikki ta`limot ham jamiyat hayotida muhim belgilarni o’zida mujassamlashtirib keldi. Sotsiologik amaliyot funktsional o’zgarishlarsiz, evolyutsiyasiz, revolyutsiya tushunchasi bilan, funktsional munosabatlar tahlilisiz ijtimoiy tizimlar rivojlanishini faqat ziddiyat va konfliktlar orqali asoslashga urinuvchi bu ta`limot jamiyat hayotini bir tomonlama o’rganishga olib kelganligini davr ko’rsatmoqda.
Burjua sotsiologiyasi nomi bilan atalgan g’arb sotsiologik ta`limotida ham o’ziga xos ijobiy jihatlar bilan bir qatorda, ijtimoiy tizimlar rivojlanishining ichki ziddiyatli xususiyatlarni hisobga olmaslik ham jamiyatni bir tomonlama tushuntirishni bildiradi. «Jamiyat hayotining industrlashuvi ob`ektiv ravishda, qaysi ijtimoiy tizimlar bo’lishidan qat`iy nazar, ijtimoiy ierarxiyaning bir xil (yagona) tipiga olib boradi» - degan amerika sotsiologlarining fikri hozircha tarixiy rivojlanish amaliyotida tasdiqlanmoqda.
Sotsiologiya jamiyatni tizim sifatada uning strukturasi, funktsiyalari va tizimi elеmеntlarini o`rganadi. Jamiyatga nisbatan tizimli munosabatning mohiyatini aniqlash uchun, avvalo, tizim nima ekanligiga to`xtalishimiz kеrak.
Tizim – o`zaro bir-biri bilan bog`liq va funktsional munosabatlar hamda aloqalarda bo`lgan elеmеntlarning bir butun majmuidir.
Ijtimoiy tizim o`z ichiga ayrim individlar, guruhlar, tashkilotlar, institutlar, hamjamiyatlarning ijtimoiy aloqa va munosabatlarda birlashgan, tartibga solingan bir butunlikdir.
Tizimlarning umumiy nazariyasida (L. fon. Bеrtalanfiga ko`ra) jamiyat murakkab, bir butun tashkil etilgan tizim sifatada talqin qilinadi.