I -мавзу: “РАҚамли иқтисодиёт” фанига кириш

биринчидан, ахборот тўплаш ва таҳлил қилиш. Бироқ маълумотларни 
тўғри топиш ва улар билан сифатли ишлаш учун бу мақсадда нима қилиш 
кераклигини тушуниш зарур; 
 
иккинчидан, биринчи ўринда ишлаб чиқарувчи эмас, истеъмолчи 
турадиган эҳтиёжлар. Рақамли маълумотлар нуқтаи назаридан айнан 
«эҳтиёжлар» кўриб чиқилаётган тушунчада «иқтисодиёт» ўзини ифодалайди. 
Фаол ахборотлаштириш истеъмолчилар хулқ-атворини ўзгартиради. 
Маркетинг аста-секинлик билан тўхтовсиз равишда иқтисодий ўзаро алоқа-
ларнинг моҳиятига, ҳар бир кишини иқтисодий ўзаро алоқаларга киришишга 
мажбур 
қиладиган 
асосий 
ҳаракатлантирувчи 
куч 
– 
эҳтиёжларга 
яқинлашмоқда. Яъни биз оддийгина бир истеъмолни ҳар бир киши учун 
умумий қулайлик бошқариладиган ҳудудига ўтказишга қодир бўлган 
салоҳиятни қўлга киритамиз. 
 
учинчидан, бошқарув. «Рақамли иқтисодиёт» атамасидаги учинчи 
элемент инсон кўзига кўринмайди. Бироқ бизнинг ҳолатда «машина 
нигоҳи»ни эътиборга олишга мажбурмиз. Шунда «рақамли» ва «иқтисодиёт» 
сўзлари орасидаги «кўринмас» бўшлиқни ифодалайди. Бу икки тушунчанинг 
барқарор уйғунлашуви туфайли ҳатто узлуксиз бўшлиқ ҳақида гапириш 
мумкин бўлади. 
Бошқарув (профессионал кадрлар) – ўзаро алоқаларни бошқариш 
малакали тизими бўлиб, назария ва амалиётда инсониятнинг ўсиб бораётган 
эҳтиёжларини қондириш ишида маълумотлардан фаол фойдаланиш бўйича 
кенг кўламли фаолиятни башорат қилиш, режалаштириш, ташкил қилиш, 
ижро этиш, назорат қилиш ва мувофиқлаштириши кўзда тутилган. Ва бу тизим 
бугунги кунда, афтидан, бунгача мисли кўрилмаган даражада ҳар томонлама 
– илмий, улубий, методологик, технологик, ахборот, интрументал, креатив ва 
ҳ.к. қўллаб-қувватлашга эҳтиёж сезади. 
Яъни, мамлакатни ривожлантириш йўлларини ишлаб чиқиш учун 
маълумотлар тўплаш ва таҳлил қилиш асосида халқ хўжалиги мажмуини 
бошқариш умумий тизими бўлиши лозим. 
Рақамлаштириш жараёни мамлакат иқтисодиётида кучайиб боради ва 
трансмиллий корпорацияларнинг мамлакатнинг минтақавий ва миллий 

---

иқтисодиётлари фаолиятидаги роли ортиб боради. Иқтисодиётнинг рақамли 
сегменти мамлакат иқтисодиёти ва жамиятида рўй берган сифат ўзгаришлари 
туфайли долзарб аҳамиятга эга бўлади. Янги технологиялар ва платформалар 
жисмоний шахслар ва корхоналар менежментига тобора катта кўламда ўзаро 
алоқаларда 
трансакция 
харажатларини 
қисқартириш 
ҳамда 
давлат 
структуралари ва хўжалик юритувчи объектлар билан қалин алоқаларни 
амалга оширишга имкон беради. 
Шу сабабли иқтисодиётнинг барча соҳаларини рақамли технологиялар 
асосида янгилашни назарда тутадиган рақамли иқтисодиёт миллий 
концепциясини ишлаб чиқишимиз керак, деб таъкидлайди Президентимиз 
Ш.М.Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномасида. Шу асосда “Рақамли 
Ўзбекистон – 2030” дастурини ҳаётга татбиқ этишимиз зарур. Натижада 
ЯИМни камида 30 фоизга ўстириш, коррупцияни кескин камайтириш 
имконини беради
5
. 
Шу сабабли рақамли иқтисодиёт АКТ хизматларининг кириб бориш 
даражаси юқори ва қатнашчилар сони кўп бўлган бозорларда энг самарали 
фаолият кўрсатади. 
Биринчи навбатда, бу е-сегментнинг улуши ЯИМ 10%ини ташкил 
қиладиган, бандлик 4%дан юқори бўлган ва бу кўрсаткичлар яққол ўсиш 
тенденциясига эга бўлган интернетга қарам тармоқлар (транспорт, савдо, 
логистика ва ҳ.к.) билан боғлиқ. Технологик жиҳатдан рақамли иқтисодиётни 
тўртта тренд белгилаб беради: мобил технологиялар, бизнес-таҳлили, булутли 
ҳисоб натижалари ва ижтимоий медиа; глобал жиҳатдан – Facebook, Youtube, 
Тwitter, Instаgrаmm каби ижтимоий тармоқлар. 
Бу эса шуни англатадики, миллий сегментни шакллантиришда уларнинг 
имкониятларидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади. 
Шу билан бир пайтда миллий рақамли иқтисодиётга инвестициялар 
самарали натижасига эга бўлиш ва ундан дивидендлар олиш учун нафақат 
глобал тармоқлар нуқтаи назаридан АКТ-инфратузилмасини, балки «аналогли 
қўшимчалар» - қулай ишбилармонлик муҳити, салмоқли инсон капитали, 
тегишлича бошқарувни ҳам ривожлантириш зарур. Буларнинг кейингиси 
иқтисодий ўсишнинг пойдевори ҳисобланади, шу сабабли уларни чора-
тадбирлар 
мажмуи 
ва 
устуворликларни 
аниқлаш, 
талаб 
қилинган 
инвестициялар ва максимал самара бериш рискларни баҳолаш борасида 
аниқлаштириш мутахассислар ва мамлакат иқтисодиётининг рақамли 
сегментини шакллантириш учун жавобгар бўлган давлат амалдорлари учун 
мураккаб ва долзарб муаммони ифодалайди. 
Ҳозирги кунда дунёда рақамли иқтисодиёт ҳодисасини умумий бир 
тушуниш мавжуд эмас, шундай бўлсада, кўплаб таърифлар мавжуд. Ушбу 
феноменга давлат томонидан берилган расмий таъриф қуйидагича: рақамли 
иқтисодиёт – уларни таҳлил қилиш натижаларидан фойдаланиш ва катта 
ҳажмда қайта ишлаш анъанавий хўжалик юритиш шакллари билан 
5
ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентиШ.М.МирзиёевнингОлийМажлисгаМурожаатномаси// 
«Халқсўзи» 
газетаси, 2018 йил 29 декабрь 

---

таққослаганда ҳар хил турдаги ишлаб чиқаришлар, технологиялар, асбоб-
ускуналар, товарлар ва хизматларни сақлаш, сотиш ва етказиб бериш 
самарадорлигини жиддий равишда оширишга имкон берадиган рақамли 
кўринишдаги маълумотлар асосий ишлаб чиқариш омили саналган хўжалик 
фаолиятидир.