18
Xojamet Axmetov (1908-1932)
X.Axmetov jańa dáwir qaraqalpaq ádebiyatının baslawshıları boldı. Ol 1908 jılı Qońırat
rayonınıń Sorkól degen jerde jarlı diyxan semyasında tuwılǵan. 1923 jıldan Qońırattaǵı qalalıq
mektepke qatnap oqıydı. 1924 jıldan Qońırattaǵı internatqa kirip sonda tárbiyalanadı. 1925 jılı
Tórtkúldegi awılxojalıq texnikumına ótip oqıydı. Soń óz qálewi menen pedtexnikumǵa
ótedi.1929 jılı pedtexnikumdı
pitkerip, Taxtakópir rayonlıq
komsomol komiteti, soń
Kegeyli
rayonlıq komsomol komitetiniń sekretarı bolıp isleydi. Shayırdıń dáslepki qosıqları 1927-28
jıllardan texnikumnıń diywalı gazetalarında, "Erkin Qaraqalpaqstan" gazetası, "Qızıl muǵallim"
jurnallarında járiyalana basladı. Onıń jalınlı shaqırıq. agitaciyalıq mazmundaǵı qosıqları
miynetkesh adamlar sanasın jańa zaman talabına say tayarlawda ayrıqsha áhmiyetke iye boldı.
Shayır "Jol bermeń" degen qosıǵında bılay deydi:
Qallash qulaǵıńa salar bir nárse,
Elde bar jemxorlar hám de aq sálle
Bulardıń báriniń
dedigi birge,
Keńes saylawında buǵan jol bermeń
Qallash batraq, seniń keńes saylawıń
Jas úlkenge kimdi qoysań qálewiń
Saǵan dushpan baylar tabı zor jawıń,
Keńes saylawında buǵan jol bermeń.
Bul qosıqta jalınlı shaqırıq mazmunı ózine tán intonaciya hám ırǵaqtı payda etedi. Kúshli
ideyanıń tásirli bolıp shıqqanı qosıqtıń formasınıń kórkemliliginde, yaǵnıy
mazmun menen
formanıń birliginde. Bunıńday gúres ruhı onıń "Jamayım" (1928), "Shártles", "Xabarshılar"
(1929), "Ósher boldı" (1930), "Bul minnetiń" (1928), "Jaslar wazıypası" degen qosıqlarında da
orın alǵan. Ayawsız satira, jalınlı shaqırıq, jawıngerlik, ruh- X.Axmetov poeziyasınıń tiykarǵı
ózgesheliklerinen esaplanadı. Shayır qaraqalpaqlardıń burınǵı hám
revolyuciyadan keyingi
turmısın súwretlep birqansha qosıqlar jazdı."Kolxozshılar keledi", "Batraklar" qosıqlarında usı
temanı alǵa qoyadı. X.Axmetovtıń dóretiwshiliginde úlken orın tutatuǵın temalardıń biri-miynet
teması. Bul tema kolxoz qurılısı, paxta egis h.t.b. kóriniste sáwlelengen."Meniń súygen
miynetim" (1931) qosıǵı miynetke bolǵan súyiwshilikti jırlaydı.
Miynetkeshpen, miynet ushın tuwǵanman,
Miynet ushın beldi bekkem buwǵanman
Aǵam, anam, tuwısqanım miynetkesh.
Shın dedigim men de sonnı quwǵanman.
Shayır miynetti bilimniń de. ónerdiń de tiykarı dep túsinedi hám bunı qosıq qatarlarında sheber
sáwlelendiredi. Qosıq qatarlarınıń ishindegi seslik qaytalawlar qosıqqa sulıwlıq berip tur.
"Qozǵal erte egisińe tayarlan" qosıǵı shayırdıń kúndelikli aktual
temaga arnalgan operativ
shıǵarmalarınıń biri. Bul qatar (Qozǵal erte egisine tayarlan) shıǵarmanıń atı hám hár strofanıń
bánti bolıp kelip, qosıqtıń tiykarǵı ideyasın juwmaqlastırıp berip tur. Shayır qosıqta jańa miynetti
jırladı, adamlardı miynet etiwge shaqıradı. "Durıs bóliń" degen qosıǵında shayır adamlarǵa
miynetine jarasa haqı beriw, yaǵnıy kim islemese tislemeydi degen ideyanı sáwlelendiredi.
Qosıqtıń mazmunlı qısqa qatarları, tez intonaciyası, shaqırıq ruhı, tasıyıqlawshı sıpatı tiykarǵı
ideyanı bildiriwde áhmiyetke iye. "Jamayım" degen qosıgında bilim, aǵartıw islerin sóz etedi.
"Kel qurdaslar" qosıǵı da (1928) shayırdıń aǵartıw temasına arnalǵan jaqsı qosıqlarınıń biri.
Shayır qaraqalpaq xalqınıń mádeniy turmısındaǵı jańalıqlardı qollap quwatlawshı agitaciyalıq-
19
propagandalawshılıq mazmundaǵı qosıqlar dóretti. "Latınlas", "Shıqsın onıń táripi" qosıqlarında
arab alfavitiniń ornına alınǵan latın alfavitin propagandalaw mazmunına qurılǵan. "Búgin"
qosıǵı sol dáwir poeziyasınıń áhmiyetli temalarınıń biri –hayal qızlar teńligi temasına arnalǵan.
"Ámiwdárya" (1931) degen qosıǵında Ámiwdáryanıń xalıq xojalıǵındaǵı áhmiyetin bayan etedi.
"Xabarshılar" qosıǵı X.Axmetovtıń siyasiy lirikasınıń ótkir shıǵarmalarınıń biri. Qosıqta
xabarshılardıń jámiyetlik turmısta tutqan ornı kórkem sáwlelendirilgen. Shayır dóretiwshiliginde
"Bilim menen jansın sham" qosıǵı ayrıqsha orın iyeleydi. Bul qosıqta jaslardı oqıwǵa shaqırıw
ideyası alǵa qoyılǵan.
Bilim-tamaq,
bilim-nan,
Bilimsizdiń isi qam,
Úyren óner bilimdi,
Bilim menen jansın sham.
X.Axmetov-gúressheń jalınlı shayır. Onıń barlıq dóretiwshiliginiń bastan aqırına
shekem
gúres ideyası súwretlengen. Siyasiy lirika-shayırdıń tiykargı janrı boldı. Publicistikalıq,
agitaciyalıq shaqırıq, qosıqlardıń tastıyıqlawshı xarakteri, jedelli ritm, oratorlıq intonaciya, qısqa
qatarı onıń shıgarmalarının baslı belgisi boldı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
