Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

TILO'RGATISH JAUAVONU4I AVTOMATLASHTIRISH
Reja:

1. 
   Kompyuter Imgvodidaktikasi va ta'lim jarayonida kompyuter tex- nologiyalaridan foydalanishnmg ahamiyati.
   
2. 
   ill o'rgatishda avtomailashiirish,
   
3. 
   Til o'rgatuvchi o'quv dasturlari va ulardan fovdalamsh
   

Tayanch so'z va iboralar: til о 'qitishni avtomatlashtirish, о quv dasturlari, «elektron» o'qituvchi multimedia virtualkutubxona, CALL, avtomauzatsiya, bixevioristik yondashuv, kognitiv-iiuellektual yondashuv, avtomatik korrek rorlar, speller, audio va vizual ejfektiar interaktiv multimedia texnologiyasi. virtual ensiklopediya.
XX asr tarixga ilrn-fan inqilobi davri, kompyuter, avtomatizatsiya asri sifatida kirdi. Bu davrda insomyat o'zimng og'ii mehnatini o'z aqli bilan osonlashtinshga ershdi. Ya'ni ishlab chiqarish jarayonida foydali ish koef- fitsiyenti b'r necha barobarga oshdi, mehnat unumdorligi o'sdi. Insoniyat ynik zavod, fabrikalarni korxonalarni avtomatlashtirishga erishdi Bunda ilgari manufaktura (qo'l mehnati)ga asoslangan ishlab chiqarish tizimidan avtomatlashgan, kompyuterlashtiiilgan tizimga o'tildi. Hozirgi kunda av­tomatizatsiya faqatgina ishlab chiqarish emas, balk> jamiyatmng deyarli barcha sohalariga kirib kelmoqda. Xususan, ta'lim jarayonida bilimlarni diagnostika qilishnmg, xorijiy allarni o'rgatishn ng ham samarali avtoma­tik tizimi ishlab chiqilgan.
«Avtomatizatsiya» so'zi lo'incha «o'zi harakatlanadb degan ma'noni bildiradi So'zning ma'nosidan anglashilib turibdiki, tizirii mustaqil hara- katlanishga asoslangan, turli operatsiyalar bajarishga yo'naltirilgan va shu tamoyilda ishlashiga moslab programmalashnrilgan mexanizmlar vig'indisidir. flammaga ma'lumki, yirik korporatsiyalarda, aytaylik, avto- mobil ishlab chiqaruvchi zavodlarda avtomali: :atsiva (tizimi keng yo'lga qo'yilgan. Ushbu tizim optimalligi uchun iamiyatmng boshqa sohalanga ham asta-sekinlik bilan tatbiq etilmoqda. Hozirda til o'rgatishning avtoma­tik tizimlan ishlab chiqilgan Til o'rgatishm.ig avtomatlashganhgi shu b>- lan lzohlanadiki, u maxsus o'quv dasturlari yordam.da amalga oshirnad
Til o'rgatishda kompvuterdan fovdalansh bo'yicha dastlabki tajribalar XX asrning 60-yillanda Stenford (Russian-Program) va Nyu-York umver- sitetlarida (Das Deutche Program) o'tkazilr¹!. XX asrning 70 - 80-yillarida til o'qitishda kompyuterdan foydalanishga bo'lgan qiziqish kuchaydi va hatto alohida yo'nalishmng yuzaga kelishiga olib keldi: Computer Assisted Lan­guage Learning (CALL).⁵¹ CALL bo'yicha 1-xalqaro konferensiya 1985-yil 12 - 13-noyabrda Budapesht shahrida o'tkazildi. 2-xalqaro konferensiya 1989-yil 15 - 17-noyabrda bo'lib o'tdi. Mazkur konferensiyalarda komp­yuter yordamida xorijiy I Harm o'lgatishinng yangi metodlari taklil etildi, o'qituvchi lingvistik avtomatlar xususida qimmath mulohazalar o'rtaga tashlandi, o'qitishda audio va video vo^italardan foydalanish samaiali ekan- ligi ta'kidlandi.
Kompyuter texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi ta Ijm jarayo- niui yangi bosqichga ko'tardi bu o'z o'rnida ta'hm mazmunmi, metod va shakllarini qayta ko'nb chi_Mish, uni yangi bilim hamda ko'mkmalar bilan yanada boyitish zaruriyatini tugdrdi. Hozirg' vaqtda cliy ta'lim muassa- salarida yangi pedagogik texnolopiyalarning ilmiv asoslai ini yaratish, ularni tasmflash,metodik ahamiyatim oelgdash. ta'lim jarayoniga tatbiq et'sh kabi dolzart muammolar ustida ish olib borilmoqda. Ilg'or pedagogik texnologi- yalarning kompyuter texnologivalari bilan uvg'unlashtirib tashkil etilishi va shu asosda multimediL darslaiming yaratilishi asosiy yo'nalishga ay- lanib qolmoqda Multimedia («ko'p muhitlik>> degan ma'noni b^ldirad') za- mona\iy kompyuterlarmng deyarli barchasida mavjud bo'lgan nnkoniyat- lar majmuini, kompleks tushunchani anglataoi Mulomedia axborotmng turli ko'rimshlari - matn, jadval, grafika, o\ oz, animatsi>a (multiphkatsiya), videotasvir, musiqa yordamida axborotni yig ish, saqlash va qayta uzat'sh vaznalarini baiarad' Multimedia «inson-kompyuter» inteiaktiv (dialogikj muloqotnmg yangi, takomillashgan pog'onasi boiib, bunda foydalanuvchi luda keng va har tomonlama axborot oladi. Bir qator olimlar, metodistlar tadqiqotlari shu'n ko'rsatadiki, ta'lim oluvchi birinchi marta eshitgan mav- zusimng faqat to'rtdan bir qismim, ko'igan materialining uchdan bir qismim- gina eslab qoladi ham ko'nb, ham eshitsa, axborotning ellik foizini esda saqlayui. Interaktiv multimedia texnologiyalarulan foydalanilganda esa bu ko'rsatkich yetm sh besh foi/ni tashkil etadi. Shu bois ta'lim jarayonida kompyuter texnologiyalaridan unumn foydalanish katta ahamivatga ega.⁵²O'qituvch. ungvistik avtomatlardan foydalanishda 2 xil yondashuv mavjud'

1. 
   bixevioristik yondashuv - mavjud an'anaviy o'qitish tizimining bar­cha jabhalariui e'tiborga oluvchi o'qitish mexanizmlari, bunda grammati kamng ma'lum bo'hn., tugagandan so'ng uni topsbriqlar asosida baholash, shuningdek, leksik minimumlar bo'yicha bilimni nazorat qilishga yo'naltirilgan dasturiy ta'minotga asoslangan o'qitish tizimi Bunda bixe- viorizmniag «stimul-reaksiya-mustahkamlash» formulasiga asoslaniladi. O'qitish usullan v
2. 
   kogniu v- intellektual yondashuv - CALL (CALL Software) uchun uni­versal dasturiy ta'minotlai yaratish, o'qitish tizimini lug'at bazasi, gram­matika bo'yicha qo'llanmalar, tizimni avtomatik korrektorlar, speller bilan ta'rninlash, audio va vizual eft'ektlar b Ian bovitish kabi amaliy ishlar maj- muidii
   

Til о rgatishda quyidagi kompyuter dasturlarini qo'llash mumkin:⁵³

1.