Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

Analiz (tabiiy tilning kompyuterda morfologik, sintaktik va semantik tahlil yordamida tushunilishi) va sintez (kompyuterda matnning grammatik shakllanti rilish- va generatsiyasi (hosil qfLr ishi) - kompyuter lingvistikasining tayanch tushun chalari. Morfologik analiz morfemalarga ajratish hamda grammatik ma'lumotlar tahliliri o'z ichiga oladi Morfologik sintez esa matnga avtomatik ishlov berish jarayonirla yok. uning so'nggi bosqichida (natijalarni inson hukmiga havola qi- lishda) so'zlarning turli shakllarini chiqarish, analiz natijalarini umumlashtirish- dan iborat. Morfologik analiz va sintez jarayoni kompyuterda kodlash-dekod- lash tamoyili asosida ishlaydi. Morfologik analizning mantiqiy davomi sintaktik anauz hisoblanadi. Sintaktik analiz morfologik analiz usnga quriladi, bunda gap strukturasi turli formal modellar asosida tahlil etiladi

.Avtomatik tarjima (mashina tarjimasi) - bir tildagi matnni ikkinchi bir tilga EHM (kompyuter) vositasida tez vaqt ichida tarjima qilish tizimi Mashina tarji­masi bo'jicha bi.inchi xalqaro konferensiya 1952-yilda Massachusets texnologiya institutida o'tkazildi. 1954-yilda AQShdagi Jorjtaun umversitetida dunyoda birin­chi marta avtomatik tarjima tajribadan o'tkazildi U GAT tizimi (inglizcha «Geor­getown Automatic Translation» birikmasining qisqartmasi) deb ataladi. Bu tairi- balar 1BM-701 kompyuterida o'tkazildi. Tajriba bazasi algontmlardan iborat bo'lib, 50 000 ta so'z (60 ta gapjni rus tilidan ingliz tiliga rar)ima qildi.
SYSTRAN avtomatik tarjima tizimi yordamida bir yilda 2,5 mln sahifa matn ingliz tilidan nemis, fransuz, ispan, yunon, italyan tillariga hamda fransuz tilidan ingliz. ispan, italyan tillariga tarjima qilinadi. DIANA avtomatik tarjima tizimi 10 mln ta so'z bazasiga asoslanib dunyoning b ta yirik tilida avtomatik tarjimani ta'minlaydi 40 mln ta so'z xotira kuch.ga ega YELROTRA sitemasi barcna yevro- pa ullari bo yicha avtomatik tarjimani atnalga oshira oladi. SOKRAT sistemasi ham 40 mln ta so'z xotira kucbiga ega bo'lib, dunyodagi 40 ta tilda avtomatik tarjimani amalga oshiradi.
Internet tizimining rivojlanishi natijasida avtomatik tarjima global tarmoqda ham tashkil etildi ya'ni hozirgi kunda online .tarjima tizimi ham faol yo'lga qo'yilgan.