Husayn Voiz Koshifiy (1440 yil-1505 yil) Husayn Voiz Koshifiyning hayoti va ijodi

Manbalarda keltirilishicha, alloma «Axloqi Muhsiniy». «Anvari Suhayliy», «Javohirnoma», «Risolai dar ilmi iste’dod» («Sonlar haqida risola») «Ravzat ush shuhado»(«Shohidlik bog;i»), «Oynai l’skandariy» («Iskandar oynasi»), «Tafsiri Husayniy», «Risolati flotamiya», «Kitobi Hotamnoma» «Badoe alaikor fi sanoe ai-aslvor» kabi asarlar yaratgan. Husayn Koshifiy Xurosonda Husavin Boyqaroning voizi, ta’birchiva maslahatchisi siiatida shuhrat qozonadi.Koshifiyning «Axloqi Muhsiniy» asari ingliz, nemis. o‘zbek va turk tillariga tarjima qilingan. Mazkur asar Husayn Boyqaroning o‘g;li Abulmuhsin Mirzoga bag'ishlangan bo'lib, unda inson kamolotini ta:minlashda nihovaida muhim sanalgan xislatlar va ularning mohiyati yoritib beriladi.

Koshifiyning aqliy tarbiya haqidagi qarashlari diqqatga sazovordir. Zero, uning qa r ashlar ida aqliy tarbiya va uni yolga qo'yish, aqliy bilish jarayoni. ma’rifatli bo’lish, bilimlarni egaliash masalalari muhim o‘rin egaUaydi. Mutafakkir aqi tabiatning bebaho in’omi va haqiqat mezoni ekanligiga, inson aqlining qudratiga ishonadi. U aqlni haqiqat sifatida ta’rifiab, inson o‘z faoliyatini aql yordamida amalga oshiradi, deydi. Fanlarni tasniflashda ham insonga muayyan kasb-hunar yoki bilimlar asosini o'rgatisliga xizmat qiluvchi fanlarmngahamiyatiga alohida e’tibor qaratadi. Husayn Voiz Koshiliy ilm bovlik va dunyo orttirish uchun emas, balki hayotkechirish uchun zarurdir, deya ta’kidlaydi. Alloma puxta va chuqur ilm o'rganishning engmaqbul y oli organilgan bilimni amaliyot bilan bog lash ekanligini alohida takidlaydi. Bunda u inson aqlini faolivatning asosi sifatida talqin etib, o ‘z navbatida, bu i'aoliyat yangi bilimlarning yaratilisliiga asos boladi degan nkrni ilgari surish bilan zamondoshlaridan ancha ilgaiilab ketadi.

Xususan, «Axloqi Muhsiniy» asarida aql bilan faoliyat o’rtasidagi o'zaro aloqadorlik xususida to:xtalib o'tar ekan, barcha kishilar aqlga ehtiyoj sezadi, aql esa amaliy faoliyatning taslikil etilisliiga nisbatan ehtiyoj ь-ezishini ta’kidlaydi. Olim nazarida, harakat, faoliyat — aqlning ko’zgusidir. Aql yordamida hayotiy tajriba ortadi, kishilar tomonidan to'plangan shaxsiy tajriba negizida bashariyatning umumiy tajribasi shakllanadi ma’naviy qadriyatlar majmui hosil boladi, shu tarzda ular kelgusi avlodlarga yetkaziladi.Husayn Voiz Koshifiy insonni unga bilim berisorqali tarbiyalash uning aqliy qobilivatini o'stirish mumkin, deya hisoblaydi va bilim insonni komillik darajasiga ko'taruvchi mezon ekanligiga ishonadi.