Huquqshunoslik

Huquq normalari — davlat tomonidan o‘rnatiladigan, kafolatlanadigan va muhofaza qilinadigan, barcha uchun umumiy majburiy bo‘lgan xulq-atvor qoidalaridir.

Huquq shakllari

Huquq shakllari deganda, uni obyektiv ifodalash tushuniladi. Davlat va huquq nazariyasida huquq shakl- lari to‘rtga bo‘linadi:

1. Huquqiy odat.

2. 
   Sud pretsedenti.
   
3. 
   Normativ huquqiy aktlar.
   
4. 
   Shartnomalar.
   

Huquqiy odat deb, doimiy takrorlanishi natijasida barqaror xulq-atvor normasiga aylangan, keyinchalik davlat tomonidan tasdiqlangan xulq-atvor qoidasiga ayti- ladi.

Sud pretsedenti, bu muayyan ish bo‘yicha chiqarilgan sud qarori kelgusida shunday ishlarni hal etishda qoidaga aylanib foydalanilishi mumkin.

Normativ huquqiy akt vakolatli davlat organining bel- gilangan tartibda qabul qilgan yuridik hujjati bo‘lib, umummajburiy xulq-atvor qoidalarini o‘z ichiga oladi.

Xalqaro shartnoma — xalqaro huquqning ikki yoki bir necha subyekti tomonidan qabul qilingan bitim bo‘lib, huquq va majburiyatlarni belgilovchi, o‘zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatdir.

Qonun deganda, davlat hokimiyatining oliy organi tomonidan qabul qilingan ijtimoiy munosabatlarni tar- tibga soluvchi oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan normativ huquqiy akt tushuniladi.

O‘zbekiston Respublikasining «Normativ-huquqiy hujjatlar to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasiga ko‘ra

«Normativ-huquqiy hujjatlar qonun hujjatlari hisoblana- di va ular O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari majmuini tashkil qiladi.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O‘zbe-

²⁸ Huquqshunoslik

kiston Respublikasining qonunlari, O‘zbekiston Respub- likasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari qonunlar hi- soblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qa- rorlari, vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarining normativ-huquqiy hujjatlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari qonunosti hujjatlari hisobla- nadi».

Qonunlarning o‘ziga xos belgilari mavjud:

1. 
   qonun yuqori yuridik kuchga ega; 2) u normativ huquqiy xarakterga ega; 3) davlat hokimiyatining yuqori vakillik organi tomonidan chiqariladi; 4) qonun xalqning irodasini mujassamlashtiradi; 5) qonunda turli ijtimoiy munosabatlar tartibga solinadi; 6) qonunlar davr ta- lablarining bajarilishiga qaratiladi.
   

Farmonlar davlat boshlig‘i tomonidan chiqariladi.

Farmonlar normativ xususiyatga ega bo‘lishi mumkin.

Farmonlar Konstitutsiya va qonunlarga zid kelmasligi kerak.

Farmonlar quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   iqtisodiy sohadagi farmonlar;
   
2. 
   siyosiy sohadagi farmonlar;
   
3. 
   ijtimoiy-madaniy sohadagi farmonlar;
   
4. 
   mafkuraviy sohadagi farmonlar.
   

Farmonlar: imtiyoz beruvchi, ruxsat etuvchi, rag‘bat- lantiruvchi, majburiyat yuklovchi, tavsiya etuvchi far- monlarga bo‘linadi.

Tartibga soluvchi predmetga ko‘ra farmonlar huquq tarmoqlariga munosib holda davlat huquqiy, ma’muriy- huquqiy, moliya-huquqiy, mehnat va fuqaroviy-huquqiy, jinoiy-huquqiy sohalarga bo‘linadi.