Hunar haqidagi qarashlari

Tarbiya ikki xil bo’ladi:
1. Qanoatbaxsh, chorlovchi so’zlar yordamida.
2. Majbur etish yo’li bilan. Forobiy muallimni davlat yoki hukumat bilan qiyoslaydi. Ular 
ikkovi ham tarbiya ishlari bilan mashg’ul bo’ladilar. “Masalan, - deb ta’kidlaydi mutafakkir, - 
hukumat (yoki davlat) mazkur mamlakatda yashovchilarning muallimi-tarbiyachisi bo’lganidek, 
shohlar ham fuqaroning muallimi va tarbiyachisi bo’ladilar. Bolalar ustida turgan odam esa 
muallim bo’lib, u (bolalarga) tarbiya berishda turli tarbiya usullaridan foydalanadi. Mana 
shundan ma’lum bo’ladiki, hukumat (davlat) va muallim har ikkovi o’z yo’lida, bolalar yoki 
xalqqa tarbiya beruvchi ustod va muallimdirlar. Ulardan biri bolalarga mehribonlik va yaxshi 
so’zlar bilan tarbiya bersa, ikkinchisi majburiy ravishda tarbiyalaydi”. Umuman, Forobiy yuksak 
fazilatli, etuk insonlarni tarbiyalashda oila, maktab, jamoa, tashqi muhit va davlatning o’rni 
beqiyos ekanligini ta’kidladi. 
Forobiy inson tarbiyasiga ta’sir qiluvchi omillardan birini musiqa deb bildi. U musiqani 
insonga nafosat, estetik zavq bag’ishlovchi, his – tuyg’ulari va axloqni tarbiyalovchi muhim 
vosita, deb hisobladi. Mutafakkir “Musiqa haqidagi katta kitob” nomli ko’p jildlik asarida 

---

musiqa nazariyasi va tarixi, turli musiqa asboblari, kuylar va ularning ichki tuzilishi, tovushlar, 
ritmlar, ohanglar haqida ma’lumot beradi. Mutafakkir yuqoridagi asarida o’tmishdagi 
musiqashunos va tadqiqotchilar musiqa taraqqiyotiga katta hissa qo’shganliklari alohida qayd 
qiladi. Forobiyning aytishicha, o’tmishdagi tadqiqotchilarning sanog’i juda ko’p, ularning 
hammalari nazariy bilim va iste’dod egalari bo’lib, musiqa bilimini olg’a siljitishdan boshqa 
kamolotlari bo’lmagan, boshdan-oyoq fahm va farosat egasi bo’lgan bu san’atkorlar bir-birlari 
ketidan o’tmishdagilarning fikr-mulohazalarini mutolaa qilib, o’z navbatida ularning fikrlariga 
fikr qo’shganlar”, Forobiy, shuningdek, kuylar uyg’unligi, kuy ijro etish usullari haqida so’z 
yuritadi. Rivoyatlarda keltirilishicha, Forobiy yangi musiqa asbobi yaratgan, kuy bastalagan, 
mohir sozanda sifatida nom chiqargan Forobiyning aytishicha, musiqiy tasavvurlar inson 
ruhining eng nozik joyidan qaynab chiqib ohang holida sezgi quvvatlariga ta’sir qiladi.