Hujayra va gen ingenerligi

pBR322 plazmida vektori. 1980–yillarda rekombinant DNK olish texnologiyasi sohasida amalga oshirilgan tadqiqotlarda pBR322 plazmida vektori universal vektor sifatida keng qo’llanila boshlangan. Odatda plazmida vektorini nomlashda r (plasmid) harfi va plazmidani kashf qilish va uning tavsiflariga bog`liq ayrim holatlar asosida nomlanadi. Ushbu ko’rinishda pBR322 plazmida vektori nomidagi BR harflari ushbu plazmidani konstruksiya ishlarida foydalanish ustida tadqiqotlar olib borgan F.Bolivari va R.Rodriges ismlari bosh harflaridan olingan, shuningdek 322 raqami esa ushbu plazmidani tadqiq qilishga bag`ishlangan tadqiqot protokollari raqamlari bilan bog`liq hisoblanadi. Ushbu plazmidaning uzunligi 4361 ta nukleotid ketma–ketligi uzunlik masofasi bilan belgilanadi. pBR322 plazmida vektori tarkibida antibiotiklarga (ampitsillinga chidamlilik xususiyatini kodlovchi gen sohasi – Amp<sup>r</sup> va tetrasiklinga chidamlilik xususiyatini kodlovchi gen sohasi – Tet<sup>r</sup>) nisbatan 2 ta chidamlilik geni mavjud hisoblanadi. Shuningdek, ushbu plazmida tarkibida Tet<sup>r</sup> gen sohasida – BamHI, HindIII va SalI sohalari, Amp<sup>r</sup>sohasida esa– PstI sayti aniqlangan. Bu saytlar replikatsiya jarayoni boshlanishiga javobgar hisoblanishi ta`kidlangan (3–rasm).

Replikatsiya boshlanuvchi sayt
Rasm. pBR322 plazmida vektorining genetik xaritasi. Uzunligi 4361 ta nukleotid ketma–ketligi masofasiga teng bo’lgan plazmida tarkibida ampitsillinga chidamlilik xususiyatini kodlovchi gen sohasi – Amp^r va tetratsiklinga chidamlilik xususiyatini kodlovchi gen sohasi– Tet^r gen sohalari– BamHI, HindIII, SalI va PstI replikatsiya saytlari aniqlangan.
pBR322 plazmidasi E.coli bakteriyasi hujayrasida ko’p sondagi nusxalar hosil qilib ko’payishi qayd qilinadi. Agar tozalangan holatdagi pBR322 plazmida halqasi muhitda restriktaza fermenti bilan ishlov berilsa, u holatda uning faqat bitta sayti bo’yicha uzilish amalga oshishi kuzatiladi, bu sayt sohasi plazmida tarkibida antibiotiklarga chidamlilik geni sohasida joylashgan bo’lib, parchalanish natijasida yopishqoq uchli chiziqli ko’rinishdagi molekula hosil bo’ladi. Bu ko’rinishdagi plazmida molekulasi tarkibida kerakli gen mavjud bo’lgan va restriktaza fermenti bilan ishlov berilgan donor DNK zanjiri bilan bog`lanish hosil qiladi. Bu ikkila yopishqoq uchlarga ega bo’lgan DNK molekulalari o’zaro komplementarlik qoidasi asosida juftlashib, gibrid molekula hosil qiladi. Keyin esa hosil bo’lgan gibrid molekula fag 4 DNK-ligaza fermenti bilan ishlov berilib, muhitda ATF mavjud sharoitda turli xil kombinatsiyalardagi fragmentlar hosil bo’ladi. Shuningdek, bu jarayon davomida kerak bo’lmgan mahsulotlar–jumladan, o’zaro birlashgan donor DNK molekulalari, boshlang`ich plazmida DNK zanjirlari bog`lanishlari mahsulotlari yuzaga kelishi kuzatiladi. Bunda ushbu qo’shimcha mahsulotlar yuzaga kelishini to’xtatish maqsadida reaksiya muhiti restriksion plazmida DNK si ishqoriy fosfotaza bilan ishlov beriladi, bunda fosfotaza ferment molekulalari 5'-fosfat guruhlarini chiziqli moleklulyar tarkibida uzish xususiyatini namoyon qiladi. Natijada esa DNK-ligaza plazmida DNK larini uzilgan uchlari bo’yicha ulash funksiyasini bajara olmaydi (4–rasm).