Hujayra va gen ingenerligi

Izokaudomerlar. Umuman boshqa ketma – ketliklarni taniydigan restriktazalar bo‘lib, ular bir xil uchlarni hosilqiladi.

Restriktazalar: nomlanishi

• 
  Restriktazalarning nomlanishi ular aniqlangan bakteriyaturlari nomlarining bosh harflaridan hosil qilinadi. Masalan, Eco – E. coli. Agar o‘ziga xos ta’sir etish xususiyatiga ega bo‘lgan restriktazalar bir turga kiruvchi bakteriyalarning turli shtammlari hujayralarida uchrasa, restriktazalar nomlariga qo‘shimcha xarflar qo‘shiladi. Harfliifodalarketidan yoziluvchi sonlar bir turdagi bakteriyalar tarkibida najrati bolinish ketma – ketligiga qarab ifodalanadi. Masalan, HaeI, HaeII va HaeIIIH. Aegipticus bakteriyasidan.
  

Sun’iyrestriktazalar

• 
  Gen injenerligida DNK – ulovchi (“misbarmoq”) vaDNK- kesuvchi domenlarini bir – biri bilan bog‘lash yo‘li bilan olinayotgan sun’iy restriktazalardan keng foydalanilmoqda. “Misbarmoq”, ya’ni DNK – ulovchi domeni shunday loyihalanganki, u istalgan DNK ketma – ketligini tanish va unga ulanish xususiyatiga ega. Bunday nukleazalar sun’iy restriksiya fermentlari bo‘lmish TALLENlardir. Ular TALeffektori va DNK – kesuvchi domenlarni o‘zaro bog‘lash yo‘li bilan olinadi.
  

• 
  RNKni “tog‘irlash” bo‘yicha ishlovchi endonukleazalar.
  

Odam hujayralari genomini taxrir qilishda shuningdek CRISPR-Cas tizimidagi endonukleazalardan ham foydalaniladi. Ular DNKning ma’lum ketma – ketligini RNKga komplementar ravishda “tog‘irlash” orqali kesadi. “Misbarmoq” va TALLENlarda farqli ravishda CRISPR-Cassistemasi DNKni tanib olishi uchun ma’lum bir RNK “yoriqnomasi” ni hosil qilib olish kifoya.

4-Amaliy mashg’ulot
Mikroorganizmlarni о‘stirish usullari
I. Dastlabki yoki birinchi faza
Ekiladigan materiallar olishda, produtsentni ekishga tayyorlashda ko’pincha davriy o’stirish usulidan foydalaniladi. Buning mohiyati shundan iboratki, mikroorganizmlarning o’sish davrida tashqaridan qo’shimcha ozuqa moddalari qo’shib borilmaydi, shuningdek, olib tashlanmaydi ham. Bunday sharoitda mikroorganizmlar ma`lum rivojlanish davrini bosib o’tgan holda o’sadi, rivojlanadi va ko’payadi. Rivojlanish sikli fazalar va davrlar almashinuvi bilan belgilanadi. Fazalarning birin-ketin almashinish jarayonlari chizmalarda ifodalanishi mumkin. Agar ekilgan vaqtda idishdagi hujayralar soni aniqlansa, ma`lum bir vaqtda ma`lum miqdordagi hujayralar soni paydo bo’ladi. Hujayra sonini (yoki ularning umumiy og’irligini) absissaga, o’tgan vaqtni esa ordinataga qo’yib chizma chizilganda, mikroorganizmlarning qanday ko’payganligi to’g’risidagi axborotni olish mumkin bo’ladi.
Ushbu egri chiziq mikroorganizmlarning o’sish egri chizig’i deb ataladi va u bir necha faza va davrlarga bo’linadi.
I. Dastlabki yoki birinchi faza lag faza yoki moslashuv fazasi deb ataladi. Bu faza muhitga achitqi produtsent tashlangandan, mikroorganizmlarni ko’payish davri boshlangangacha davom etadi. Bu davr ichida mikroorganizm yangi muhitga, ya`ni sharoitga moslashadi (adaptatsiya). Ushbu fazaning tuzilishi mikroorganizmning fiziologik o’sish xossalariga, ekuv va ozuqa muhitining tarkibi va sifatigahamda o’stirish sharoitiga bog’liq bo'ladi. Bu sharoitlar mikrob oldin o’sib turgan sharoitdan qanchalik ko’p farq qilsa hamda qanchalik ekuv materiallarini miqdori ko’p bo’lsa, bu fazaning davri shunchalik qisqa bo’ladi.
Hujayra tashqarisida unchalik o’zgarish kuzatilmasa ham, hujayra ichidagi biokimyoviy jarayonlarda o’zgarish bo’lib o’tadi. Hujayrada ribosomalar soni va oqsil miqdori ko’payadi, fermentlar tizimi faollashadi. Dastlabki davrda mikrob populyatsiyalari ko’paymagan holda hujayra hajmi kengayadi.