Hujayra va gen ingenerligi

Replikatsiyayokireparatsiyadayuzagakeluvchidelesiyavaamplifikatsiya

Onkogen va antionkogenlar

• 
  Ba’ziviruslarma’lumsharoitdao‘smalarhosilqilishxususiyatigaega. Ularonkogenlardeyiladi. Onkogenningfaollanishyo‘llaridanbiribustrukturalimutatsiyadir, masalanDNKnukleotidlaridagio‘zgarishlarketma-ketligioqsillarzanjiridagiaminokislotlarningvaoqsilfunksiyasiningo‘zgarishigaolibkeladi. Yanaboshqabiryo‘lionkogenfaolliginioshirish – onkogenoqsilmahsulotiningsintezinivauningxujayradato‘planishinitezlatishorqaliamalgaoshiriladi.
  
• 
  Dastlabkionkogenlarkashfqilingach, shundaygenlaraniqlandiki, ularfaolliginingpasayishiyokiyo‘qotilishihamo‘smalarrivojlanishigasababchibo‘ladi. Ushbugenlarningoqsilmahsulotihujayraningo‘smagaaylanishigato‘sqinlikqiladi. Bundaygenlarantionkogenlaryokio‘smagenlaridupressorlarideyiladi(O‘GD).
  

Eukariotlarning harakatchan elementlari

• 
  Ma’lumbirstrukturagaegavagenomdabirxromosomayokixromosomalararoharakatchanketma-ketliklarharkatchangenetikelementlardeyiladi. Ularelementnibir yerdankesibolib, boshqa yergaqo‘yishorqaliyokibo‘lmasaharakatchanelementnus’hasiniyangi yerdahosilqilishorqaliamalgaoshiriladi. Harakatchangenetikelementlarning 2 taasosiysinfifarqlanadi: transpozonlarvaretrotranspozonlar.
  
• 
  Transpozonlar. Ushbuelementlarinvertirlanganketma-ketliklargaega. BungamakkaningAs-elementivadrozofilapashshasiningR-elementlarikiradi. Ushbuorganizmlarninggenomlari 30-50taushbuelementlarningnus’halarinitutadi. To‘liqnus’halar (nus’halarningyarminuqsonli, zeroichkidelesiyagaega) transpozazanikodlovchisanoqningochiqramkalarinitutadi.
  
• 
  Invertirlangantakrorlanishlarelementningharakatlanishiuchunzarur. Ularo‘zaroyaqinlashishi, ho‘jayinningqo‘shniDNKuchastkalaridanosonajraladi. Kesibolingantranspozontranspozazayordamidamolekula-nishongakiradivaxo‘jayinDNKsiningyaqin yerigatikiladi. Transpozazaengharakatchanelementorqaliyokielementningboshqanusxasi(aynanshugenomdanuzoqroqdajoylashgan) bilankodlanishimumkin.
  

Transpozonningharakatlanishi

• 
  Harakatchanelementlarningkattasinfiniretrotranspozonlartashkilqiladi, ularstrukturasibo‘yicharetroviruslargao‘xshashbo‘ladivagenomgaqaytartranskriptazamexanizminiqo‘llabbirikadi. Buelementlar 5-8 mingn.p.daniborat “tana” egava 300-400 n.k.k.nitutuvchito‘g‘riuzuntakrorketma-ketliklardaniborat. ”Tana” elementlaritarkibidaqaytartranskriptazavanukleazalar(integraza) uchunsanoqningochiqramkasimavjud.
  
• 
  RetrotranspozonlarningharakatlanishusullaridanbiriRNK-pol II yordami-dagitranskripsiyadir. DKPtarkibidatranskripsiyainitsiatsiyasisaytlarvapoliadenirlanishningsignallarimavjud. DKPfaolpromotorlarbo‘lishimumkin. TranskripsiyabittaDKPdaboshlanib(taxminan 5’-DKP) boshqasidatugashi (o‘ng 3’-DKP) mumkin. SintezlanayotganRNKmolekulasiDNKsintezivauninggenomgakirishiuchunzarurfermentlarhosilbo‘lishibilantranslyatsiyalanadi.
  

Retrotranspozonninggenichigayokiuningatrofigabirikishiturlieffektlarniyuzagakeltirishimumkingenning 5-flangpromotorqismigaintegratsiyasinatijasidagenlarekspressiyasitezdafaollashadivapromotortranskripsiyasisodirbo‘ladi. Agarushbuholatdaharakatchanelementprotoonkogenatrofidabo‘lsa, uholdako‘plaboqsillarpaydobo‘ladivahujayrahavflio‘smagaaylanadi. Bunienxanserlarcheklabturadi. Boshqaruvsignallariniko‘chirishvaungaegabo‘lishretrotranspozonDKPlaro‘zaroo‘xshashharakatlanishlarkombinatsiyasihisobigayo‘qqilingandakuzatiladi. Natijadafaqatretrotranspozonqo‘shilgan yerdabittaDKPsaqlandi