'hujayra biologiyasi I. A. Abdulov

Gerald Karp.  Cell and Molecular  Biology.  USA,  2013,  « Wiley>>.286-288 p.
104

---

ta’sirga ega bo‘lishi  mumkin.
Peroksisom  va  Fotonafas  olish.  Peroksisiom  sitoplazmatik 
organella xisoblanib uninig oksidlanish metobolizmidagi o ‘rni oldingi 
boblarda  muxokama  qilingan.  Barg  xujayrasidagi  pereksisomalardi 
o ‘rganish turli xil  organelalar o'rtasidagi  bogliqlikni  yaqqol  ko‘rsatib 
b e rd i. Rasm 6.23  da ko‘rsatilagandek barg xujayra peroksisomasi 2 ta 
tutashgan xloroplastning  usti  bilan  zich birlashgan. Turli organelalrda 
jo y  egalagan reaksiyalar 6.23 rasmdagi mikrografikada ko‘rsatilagvan 
va  qisqacha  izox  berilgan.  Yuqorida  aytilgandek  foto  nafas  olish 
RuBP  0 2   bilan  reaksiyaga  kirishib  3-PGA va  2  ta  uglerod  birikmasi 
fosfoglikolat  xosil  boMganda  boshlanadi  (Rasm  6.22).  peroksisomda 
glikolat oksidaz fermenti glikolatni glioksilotga aylantiradi keyinchilik 
undan glitsin xosil bo‘lib mitoxondriyaga o ‘tkaziladi. Mitoxondriyada 
2 molekula glitsindan bir molekula serin xosil bo‘ ladi. Mitoxondriyada 
ishlab chiqarilgan serin  orqaga peroksisomga qaytarilib glitserat xosil 
qilib xloroplastga o‘tkazilib uglevod sintezida
3  PGA olish  uchun  ishlatilishi  mumkin.  C.vaCAM  deb  nomlanu-
4
vchi  2  gurux  o'sim liklar  fotonafas  olishning  salbiy  ta ’sirlarini  engib 
o ‘ta  oladi.
C 4  o ‘simliklarda  uglevod  sintezi.  S4  o ‘simliklardagi  uglevod 
sintezini  birinchi  bor  1965  yil  Ugo  Korshak  o ‘rganishni  boshladi. 
Izlanishlar  4  uglerodli  birikmalar  S 02  bilan  fosfoenolpiruvatning 
kombinatsiyasi  natijasi  ekanligini  ko‘rsati.  SHunday  qilib  o ‘zida  at- 
fosferadagi  karbonat  angidridni  fiksatsiya qilishni  2  chi  mexanizmini 
namoyon  qiladi  (Rasm  6.24).  S 0 2  ni  PEP  da  boglanishi  fosfoenolpi- 
ruvatkarboksilaza  deb  ataladi  va  bu  C4  y o iin i  birinchiqadamini  te- 
zlashtiradi.  Bu  yo‘ldan  foydalanuvchi  o ‘simliklar  C4  o ‘simliklar  deb 
ataladi.  C3  o ‘simliklarini  yopiq  kameraga joylab  unging  fotosintetik 
faolligini  boshqarganda  kamerada  S 0 2 ning  darajasi  taxminan  mil- 
lionga  50  bo‘lak  tushib  ketadi,  fotonafas  olishda  S 0 2  ni  ajratish  te- 
zligi  fotosintezdagi  SO,  fiksatsiya  tezligiga  teng,  shunday  ilib  toza 
uglevod  ishlab  chiqarish  to ‘xtatiladi.  Bu  qarama  qarshi  xolatda  shu 
sharoitda  youlidan  foydalangan  o ‘simliklar  toza  uglerod  sintezini 
davom  etirishadi  chunki  PEP  karboksilaza  anchagina  past  darajada 
xam  ishlay  oladi.  C4  y o iin in g   axamiyati  C4  o ‘sim!iklami  quruq  va 
issiq  muxitga joylashtirganda  namoyon  boMadi  o ‘simliklaming  ko‘p 
qismi  yashashda davom  etadi.  C4  o ‘simlikdar  issiq  va quruq  muxitda
105

---

yashashga  moslashishgan  shuningdek  ular  suv  yoqotib  qurub  qol- 
maslik  uchun  barg  ogizchalarini  yopa  olish  xususiyatiga  ega.  Shakar 
qamish,  makkajuxori  sorgo  bular  C4  yoTini  ishlatidogon  m a’daniy 
o ‘simliklar  xisoblanadi.  C4 ning  kamchiligi  C3  ga  nisbatan  uglevod 
ishlab  chiqarish  uchun  qo‘p  miqdorda ATF  va NADFH ta’lab  qiladi. 
Fotonafas  olish  muomo  boTmaganida  C3  fotosintez  C4  fotosintezga 
nisbatan  anchagina  samaraliroq  xisoblanadi.