'hujayra biologiyasi I. A. Abdulov

Fotonafas  olish.  Kalvining  suv  o ‘tlari  xujayrasida  ishlashni 
boshlaganida xromatogramada paydo bo‘lgan dog  glikol birimasi  deb
103

---

belgilangan bu 6.19 rasm idato‘liq ko‘rsatilgan. Glikolyat Kalvin siklini 
bir bo‘lagi xisoblanmaganida rubisko  katalizlagan reaksiya maxsuloti 
xisoblanadi.  Rubisko  RuBP  ga  birikan  S 0 2  ni  katilizlash  xususiyati 
aniqlangandan  20  yil  o ‘tib  Rubisko  RuBP  ga  birikan  0 2  ni  xam 
katalizlab fosfoglikolat  ishlab chiqara olishi  aniqlandi  bu  6.22  rasm da 
ko‘rsatilgan.  Stromada joylashgan  ferment  tomonidan  fosfoglikolate 
keyinchalik glikolatga aylanadi. Glikolat xloroplasta ishlab chiqariladi 
va  peroksisiomaga  o ‘tkaziladi  va  oxir  oqibat  S 0 2  ishlab  chiqarishga 
olib keladi bu quyidagi rasmda ko‘rsatilgan 6.23. CHunki u 0 2ni yutib 
S 0 2 ni chiqarishni o ‘z ichiga oladi va bu turdagi reaksiyalar foto nafas 
olish  deb  ataladi.  Bu  xodisani  yaxshiroq  tushunish  uchun  o ‘simliklar 
fiziologiyasini  muxim  jixatini  ko‘rib  chiqish  lozim.  O'simliklar 
to ‘qnash  kelayotgan  muomolardan  biri  bu  issiq  va  quruq  iqlimda 
teshikchalar  orqali  suvni  yoqotish.  Bu  teshikchalar  barg  ogizchalari 
deb  atalib  bargning  ustki  qismida  joylashgan  bo‘ladi  (Rasm  6.2). 
Ogizchalar  orqali  suv  yoqotilishiga  qarmasdan  ular  barglarga  S 0 2 
kelib  tushushi  uchun  kanalarni  taxminlab  beradi.  Iqlim  issiq  va 
quruq bo‘lganida  S3 zsimliklar barg  ogizchalarini yopadi  va bu qurub 
qolishni  oldini  oladi.  Biroq  barg  ogizchalarini  yopib  quyilishi  gaz 
almashinuviga to ‘sqinlik qiladi bundabarg ichidagi S 0 2 konsentratsiya 
pasayadi 0 2 ni konsentratsiyasi esa oshadi. Agar 0 2 ni konsentratsiyasi 
S 02  knsentratsiyasiga  nisabatan  baland  bo‘lsa  fotonafas  olish  qiyin 
muommoga  aylanadi.  Tozalangan  Rubiskoni  fermentativ  faoligini 
ko‘radigon  bo‘lsak  ferment  S 0 2ni  0 2ni  ustidan  substrat  sifatida 
m a’lum  miqdorda  avzalika  ega.  Bu  nsibiy  kamchilikning  sababi  ‘ich 
bir  SO,  yoki  0 2  fermentning  faol  qismi  bilan  birikmaydi.  Ferment 
enediol  formasini oluvchi  RuBP bilan  birikadi  (Rasm  6.22).  Bu RuBP 
formasiga S 0 2 yoki 0 2 tomonidan xujum  qilinishi mumkin. Fotonafas 
olish  Rubiskoning  katalitik  xususiyatlari  natijasi  xisoblanadi. 
0 ‘simliklami S 0 2ni' darajasiyuqori b o ig an y o p iq m u x itao ‘stiradigon 
yuoMsak  ular yana  o ‘sa  oladi.  Taxmin  qilinishicha  oxirgi  yuz  yilikda 
atmosferada  S 0 2  ni  darajasi  oshganligi  xosilning xozirgi  vaqtda  10% 
oshganligi maxsul xisoblanidilar.  SHuningdek S 0 2  konsentratsiyasini 
atmosferada  oshib  ketganligi  global  issishga  m a’sul  xisoblanadi. 
Xattoki Yerdagi  ozgina xaroratning  oshishi  glaobal  sharoitga  sezilarli
1