'hujayra biologiyasi I. A. Abdulov

27-rasm.  Drozofila so ‘lak bezidagi politen xromosomalar. 
A.  Umumiy  ko‘rinishi;  E.  Shish  uchastkalari
162

---

Disklar-kondensatsiyalangan  xromatid  uchastkalari.  Ular  bir- 
biridan  qalinligi  bilan  farq  qiladi.  Ularning  umumiy  soni  l,5-2,5ming 
tagacha bo‘ladi.
Disklar  diskaro  qismlar  bilan  ajratilgan.  Ular  ham  disklar  singari 
xromatin  fibrillaridan  tuzilgan,  lekin  ancha  bo‘sh  taxlangan.
Politen  xromosomalar  yuzasida  shishlar  ko‘rinadi,  ular  disklarn- 
ing  dekondensatsiyalanishi  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Shishlarda  RNK 
sintezlanadi.  Demak  shishlar  transkripsiya joyi  hisoblanadi.  Shishlar 
xromosomalar  yuzasidagi  vaqtinchalik  tuzilmalar  hisoblanadi.  Or- 
ganizm  rivojlanishi  mobaynida  ular  muayyan joy da  va  vaqtda  hosil 
bo‘ladi.  Ularning  hosil  bo‘lishi  gen  faolligi  natijasidir.  Ularda  hasha- 
rotlar rivojlanishining turli  bosqichlarida turli  oqsillarning  sintezi  uc- 
hun  RNK  hosil  bo‘lib  turadi.
Xromosomalardagi  disk  va  shishlarning  joylashishi  turga  xos 
belgi  b o ig an i  uchun  genetik  usullar  yordamida  turli  genlar joylash- 
ish  joyi,  morfologiyasi  o ‘rganilib  ular  asosida  xroinosoma  xaritasi 
tuzilgan.
2. 
Poliploidiya.Endoreproduksiyaning  boshqa  ko‘rinishida  po- 
liploidiya1  bo‘linish  dukining  buzilishi  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Bun- 
da  xromosoma  kondensatsiyalanadi.  Bu jarayon  endomitoz  deyiladi, 
chunki  xromosomalaming  kondensatsiyasi  va  o ‘zgarishi  yadroning 
ichida yadro qobig‘i erimasdan sodir bo‘ladi. Endomitoz boshida xro­
mosomalar  kondensatsiyalanadi  va  yadro  ichida  yaxshi  ko‘rinadigan 
bo‘lib  qoladi.  Bu  bosqich  oddiy  mitozning  profaza  va  metafazasi 
singari  o ‘tadi.  Shundan  so‘ng  xromosomalar  ko‘rinmaydigan  holat- 
ga  kelib  yadro  oddiy  interfaza  ko'rinishiga  ega  bo‘ladi,  lekin  hajmi 
kattalashadi.  Keyingi  DNK  replikatsiyasidan  keyin  endomitoz  tak- 
rorlanadi.  Natijada,  poliploid  (32n)  va  gigant  yadrolar  hosil  bo‘ladi. 
Kartoshka  tuganagi  hujayralarida  xromosomalar  doim  spirallashgan 
holatda  b o iib   interfaza  davri  qisqarib  ketgan.
Poliploid  hujayralar  hosil  bo‘lishining  yana  bir  usuli  metafazada 
bo‘linish  dukining  boMmasligi  natijasida  hosil  bo‘ladi.  Bunda  ham 
ikkita  xromosomalar  to‘plamining  qo‘shilishi  kuzatiladi.
Poliploid  somatik  hujayralar  hosil  bo‘lishining  boshqacha  usu­
li  sutemizuvchilarda  kuzatiladi.  S  davridan  keyin  4s  DNK  ga  ega
1