Хужалик юритувчи субъектлар молияси


Корхона молиявий ресурслари ва унинг манбалари



Download 211,5 Kb.
bet3/8
Sana23.02.2022
Hajmi211,5 Kb.
#122617
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Корхона молияси

Корхона молиявий ресурслари ва унинг манбалари
Хар кандай киймат таксимот муносабатлари умумий эквивалент яъни пуллар воситасида амалга оширилади. Шунингдек таксимлаш Хар атеридан иборат булган пул муносабатлари хам молиявий муносабатларни узида акс эттиради.
Молиянинг алохида хусусияти унинг таксимлаш функцияси натижасида марказлаштирлган ва марказлаштирилмаган пул фондларини шакллантириш билан белгиланади. Айнан мазкур пул фондларининг бош молиявий манбаи корхоналар махсулот реализацияси(курсатилган хизматлар ва бажарилган ишлар)дан тушган тушум хисобланади. Тушумни бирламчи таксимланишида соликларнинг роли алохида ахамиятга эга.
Тадбиркорлик фаолиятининг турли шаклларида фаолият юритувчи хуалик субъектлари асосий ва айланма ишлаб чикариш фондларини шакллантириш турли шаклдаги хужалик операциялари молиявий натижаларини таксимоти жараёнидаги пул жамгармалари хисобига ташкил килинувчи моливий ресурслар воситасида амалга оширилади.
Иктисодий адабиётларда «Молиявий ресурслар» тушучасидан кенг фойдаланилади. Мазкур молиявий категориянинг мохиятини бир маънода ва асосланган холда талкин килишнафакат назария учун балки корхоналар молиявий фаолиятини амалга ошириш учун хам мухим ахамият касб этади.
Корхона ва ташкилотлари молиявий ресурслари -бу хужалик юритувчи субъектларнинг ихтиёрларида булган ва турли Хар актердаги молиявий мажбуриятларни бажаришга, кенгайтирилган такрор ишлаб чикаришни баркарорлигини таъмнлашга доир харажатларни амалга оширишга муллжалланган пул даромадлари ва тушумларидир.
Россиялик иктисодчи В.М.Родионованинг фикрича, молиявий ресурсларни шакллантиришнинг асосий манбалари куйидагилар хисобланади:
- корхонанинг хусусий ва унга тенглаштирилган маблаглари;
-молиявий бозорлардан жалб килинган ресурслар;
-молия банк тизимидан кайта таксимлаш натижасида келиб тушган маблаглар.
Корхонанинг хусусий ва унга тенглаштирилган маблаглари каторига фойданинг хамма турлари, амортизация, махсулот реализациясидан тушган тушум, баркарор пассивлар, чикариб юборилган мулкларни сотишдан тушган тушумлар ва бошкалар хисобланади.
Молиявий бозорлардан жалб килинган маблагларга хусусий акциялар, облигациялар ва бошка кимматли когозларни сотишдан тушган тушум ва кредит инвестициялари киритилади.




Корхона ва ташкилотлар молиявий ресурслари



















Уз ва унга тенглаштирилган маблаглар




Молиявий бозорлардан жалб килинган ресурслар




кайта таксимлаш натижасида келиб тушувчи ресурслар
















Даромад:




Хусусий акциялар эмиссия килиш, облигациялар фикаришва бошка к.к. сотиш хисобидан жалб килинган маб.шак.




Хатарлар буйича сугурта копламалари

Асосий фаолиятдан тушум







Молиявий операциялардан тушум










Курилиш таъмирлаш ишларидан тушум







Концернлар, ассоциациялар, тармок структуралардан келиб тушувчи мол.ресурслар













Тушум:




Кредит инвестициялари




Амортизация










Чикариб юборилган мулкларни сотиш







Дивидентларва фоизлар

Баркарор пассивлар













Мехнат коллективлари-нинг пай бадаллари










Бюджет субсидиялари













Бошка ресрслар

Кайта таксимлаш тартибидаги пул маблагларига сугурта туловлари, дивидентлар ва фоизлар, пай бадаллари, бюдет субсидиялари ва бошкалар киритилади.


Бизнинг фикримизча, молиявий ресурслар категориясини бу усулда ёритиш нисбатан хамчиликларга эгадир. Чунки, молиявий ресурсларга таъриф берилганда молиявий мажбуриятларни бажаришга йуналтиригна пул даромадлари ва тушумлари хам киритилган. Молиявий ресурсларнинг манбалари сифатида эса асосан хусусий ва унга тенглаштирилган маблаглар хисобланмокда.
Маълумки, корхонанинг олдидаги бюджетга туловлар(соликлар) ва ажратмалар, бюджетдан ташкари фондларга ажратмалар шаклидаги туловларнинг нафакат фойдадан туланади. Балки, уларнин маълум кисми, таннархни таркибига хам киритилади. Шунинг учун хам корхонанинг хусусий молиявий ресурсларини шаклланиш манбалари ялпи фойда эмас балки ялпи даромад хисобланади.
Бизнинг фикримизча, молиявий ресурсларни шакллантиришнинг асосий манбаи хужалик субъектлари даражасида ялпи даромад ва амортизация хисобланади. Умумий олиб караганда унинг бош манбаи махсулот реализациясидан тушган тушум хисобланади. Чунки, ялпи даромадни шаклланиши хам амортизация ажратмаларини шаклланишини хам таннарх харажатлари элементи сифатида махсулот реализациясидан тушган тушум таксимланиши натижасида чикарилади.
Корхоналар доирасида шакллантириладиган молиявий ресурсларнинг улчами, зарурий капитал куйилмаларни молиялаштириш, айланма маблагларни купайтириш, хамма турдаги молиявий мажбуриятларни амалга ошириш, ижтимоий Хар актердаги эхтиёжларни таъминлаш имкониятларини аниклайди.
Корхоналарда махсулот реализациясидан тушган тушумнинг таркибий элементи сифатида молиявий ресурслар фондли ва нофондли куринишларда фойдаланилади.Чунки, молиявий ресурсларни бир кисми хисобига турли хил пул фондлари шакллантирилади, шунингдек унинг маълум бир кисми, корхонанинг мажбуриятларини бажариш учун йуналтирилади.
Амалиётда, пул маблаглари, пул молиявий ресурслар, пул фондлари тушунчалари гуёки бир хилдагидек кабул килинади. Аммо, уларнинг уртасида жиддий фаркланишлар хам мавжуд.
Пул маблаглари- молиявий ресурсларга нисбатан кенгрок маънога эга булган тушунчадир. Молиявий ресурслар эса корхона пул маблагларининг факатгина айланмада булган кисминигина англатади.
Пул фондлари эса молиявий ресурслардан фондли шакллардаги йуналишларда фойдаланиш натижасида шакллантирилган фойда хисобланади.
Пул маблаглари ва молиявий ресурсларнинг уртасидаги фарк махсулот реализациясидан тушган тушум мохиятини ёритиш мисолида аникланади. Корхонанинг банкдаги хисоб рахамига келиб тушган тушумнинг умумий суммаси пул маблаглари улчамини билдиради. Мазкур пул маблаглари умумий суммасидан сезиларли кисми, хом ашё, материаллар, ёкилги, электорэнергия шаклида ишлаб чикариш жараёнига аванслаштирилган шаклидаги айланма маблаглар ва колган кисми соф тушум сифатидаги ялпи даромад молиявий ресурсларнинг манбаи хисобланади.
Иктисодиётнинг ривожланиш суръатларини ошиши, ишлаб чикаришнинг иктисодий самардорлигини ошиши давлат бюджетининг согломлашиши куп томондан корхоналарда шакллантирлган реализациядан тушган тушумни таксимланиши ва шакллантириладиган молиявий ресурслардан фойдаланиш самардорлигига богликдир.
Молиявий ресурсларнинг улчами ва таркиби куп томондан ишлаб чикариш хажмининг усиши ва самардорликни юксалишига богликдир. Ишлаб чикаришнинг доимий равишда усиши ва уни самардорлиги курсаткичини юксалиши бир томондан корхоналар молиявий ресурсларини микдорини ортишига олиб келади, иккинчи томондан, давлатнинг молиявий ресурсларини микдорини усишига олиб келади.
Шунинг учун хам корхоналар молиявий ресурсларини уз ичига олувчи махсулот реализациясидан тушган тушумни купайиши бир томондан давлат бюджети ва бюджетан ташкари фондларни самарали даромад манбаларини шаклланишига олиб келади. Чунки, бюдджетнинг даромадлар манбалари хисобланувчи республика хамда Махаллий соликлар ва йигимларнинг соликка тортиладиган объектларини шаклланиши махсулот реализацияси, ишлар ва курсатилган хизматлардан тушган тушумнинг таксимланиши натижасида шакллантирилади. Умуман соликлар, кредит, сугурта ва бошка иктисодий категорияларнинг молиявий мазмуни янгидан яратилган даромадларни кайта таксимлаш билан белгиланади. Масалан, солик туловларининг асосий манбаи корхона томонидан шакллантириладиган кушимча киймат ёки якколрок фаолиятнинг соф молиявий натижаси хисобланади. Корхона такрор ишлаб чикариш жараёнида кушимча даромад олиш имкониятига эга булмаса соликларни тулашнинг иктисодий асослари ам мавжуд булмайди. Албатта бу ерда фаолият натижаларига боглик булган узгармас харажатлар таркибидаги соликлар ва узгарувчан харажатлар таркибидаги соликларни хам куриб утишимиз мумкин. Масалан, фаолиятнинг молиявий натижаларига боглик булмаган соликлар(мол мулк солиги, ер солиги)ни хам асосий молиявий манбаи корхоналар томонидан олинадиган даромад хисобланади. Мантикан олиб караганда корхона качон соликларни тулайди?- деган саволга, качонки у етарли даражада даромадга эга булса- деган соддагина жавобни беришимиз мумкин. Бу даромаднинг асосий манбаи реализациядан тушган тушум хисобланади. Кредит ва сугурта муносабатларининг хам молиявий мазмуни улардан фойдаланганлик учун туланадиган ссуда фоизи ва сугурта бадаллари воситасида янгидан яратилган кийматни кайта таксимлаш хисобланади. Умуман олганда асосий ва айланма ишлаб чикариш фондларини шакллантириш максадида олинадиган карз маблагларининг иктисодий асоси хам мазкур карз маблагларидан юкорирок даражадаги самарага эга булган холатдаги ишлаб чикариш муносабатларини ташкил килиш хисобланади. Ташкил килинган такрор ишлаб чикариш самарадорлигини бахолашнинг бош омилларидан бири эса махсулот реализациясидан тушган тушум хисобланади.
Соликка тортиш билан боглик асосий муаммолар бири махсулот реализациясидан тушган тушумни харажатлар элементлари буйича таксимланиши натижасида соликка тортиладиган базани шаклланиши билан богликдир. Чунончи, бюджет даромадларинуктаи назардан соликларни туркумланиши натижасида Республика бюджкти даромадларини манбалари хисобланувчи соликлар махсулот реализациясидан тушган тушум ва корхоналардаен шакллантириладиган фойда микдорига бевосита богликдир яъни аксарият соликлар даромаддан ундириладиган порпорционал, регрессив ва прогрессив соликлар хисобланади. Махаллий бюдетлар даромадлари манбалари хисобланувчи соликлар буйича шакллантириладиган объектлар махсулот реализациясидан тушган тушум ва ялпи фойдани усишига боглик эмас. Бундай холат аксарият холларда бюджет муносабатлари билан боглик муаммоларни келтириб чикармокда. Ишлаб чикариш жараёнини интенсивлашиши ва махсулот ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш хисобига реализациядан тушган тушумни купайиши Республика бюджети учун соликли тушумларни хам купайишига олиб келади. Бу хол Республика бюджетисоликлари воситасида махсулот ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш ва реализациядан тушумни купайтиришдан учун етарли солик имтиёзлари тизимини шакллантиришга олиб келмокда. Чунки куриб турибмизки бундай бюдетнинг узи хам манфаатдор хисобланмокда.
Ишлаб чикариш самардорлигини юксалиши махсулот реализацияси, бажарилган ишлар ва курсатилган хизматлардан тушган тушум таркибидаги харажатларни минималлаштириш ва корхона манфаатдорлигини асоси хисобланган фойдани тушум таркибидаги салмогини юкори булиши билан белгиланади. Будай холатда корхоналар эхтиёжи учун зарурий булган молиявий ресурслар микдорини шакллантириш ва улардан самарли фойдаланиш корхонанинг молиявий баркарорлиги, тулов кобилияти ва баланс ликвидлилиги билан аникланадиган молиявий муваффакиятларини англатади. Жорий давр мобайнида мазкур ресурсларга эхтиёжлар ва улардан самарали фойдаланиш молиявий режалаштириш жараёнида аникланади.



Download 211,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish