|
Dunyo tajribasidan kelib chiqib taʼkidlaydigan boʻlsak, bugungi rivojlanish davrida dunyoning barcha davlatlari kabi Oʻzbekiston ham demografik sohasida evolyutsion jarayonlarni, yaʼni demografik oʻtishning muayyan bosqichlarini koʻrishi muqarrardir. Maʼlumki, ularning birinchisi yuqori darajadagi tugʻilish va oʻlim miqdori bilan bogʻliq boʻlib, koʻp sonli katta oilalar va avlodlarning tez oʻzgarishi bilan ajralib turadi. Ikkinchi bosqichda ijtimoiy taraqqiyot va sogʻliqni saqlash sohasidagi muvaffaqiyatlar tufayli oʻlim darajasi keskin kamayishi, ammo tugʻilishning yuqori darajasi saqlanib qolishi bilan ajralib turadi, bu aholi miqdorining keskin va nazoratsiz oʻsishiga olib keladi. Oʻzbekiston dunyoning koʻplab davlatlari singari oʻzining demografik rivojlanishida ikkinchi bosqichdan oʻtib, hozirgi davrda tarkibida yosh aholi oʻsib borishi tufayli va umumiy oʻlim koʻrsatkichi tugʻilish darajasidan yuqoriroq boʻlgan uchinchi bosqichda amal qilmoqda. - Dunyo tajribasidan kelib chiqib taʼkidlaydigan boʻlsak, bugungi rivojlanish davrida dunyoning barcha davlatlari kabi Oʻzbekiston ham demografik sohasida evolyutsion jarayonlarni, yaʼni demografik oʻtishning muayyan bosqichlarini koʻrishi muqarrardir. Maʼlumki, ularning birinchisi yuqori darajadagi tugʻilish va oʻlim miqdori bilan bogʻliq boʻlib, koʻp sonli katta oilalar va avlodlarning tez oʻzgarishi bilan ajralib turadi. Ikkinchi bosqichda ijtimoiy taraqqiyot va sogʻliqni saqlash sohasidagi muvaffaqiyatlar tufayli oʻlim darajasi keskin kamayishi, ammo tugʻilishning yuqori darajasi saqlanib qolishi bilan ajralib turadi, bu aholi miqdorining keskin va nazoratsiz oʻsishiga olib keladi. Oʻzbekiston dunyoning koʻplab davlatlari singari oʻzining demografik rivojlanishida ikkinchi bosqichdan oʻtib, hozirgi davrda tarkibida yosh aholi oʻsib borishi tufayli va umumiy oʻlim koʻrsatkichi tugʻilish darajasidan yuqoriroq boʻlgan uchinchi bosqichda amal qilmoqda.
Jahon amaliyotida demografik rivojlanishning toʻrtinchi bosqich oʻlim koʻrsatkichi tugʻilishdan oshib ketishi bilan ifodalanishi va depopulyatsiya jarayoni kirib kelishi bilan xarakterlidir, yaʼni aholining tabiiy oʻsishi tarkibida tez surʼatlar bilan demografik qarishi tufayli aholining mutlaq kamayishiga olib kelishini belgilab beradi. Tabiiyki, zamonaviy sharoitlarda depopulyatsiya jarayoni davlatning demografik va ijtimoiy xavfsizligiga tahdid soluvchi va xavf tugʻdiradi, chunki bu resursni manba jihatidan sezilarli darajada zaiflashtiradi va mehnat resurslari shakllanishida va aholining ish bilan bandlik darajasida boshqa mamlakatlarga qaram boʻlib qolishiga sabab boʻlib qoladi. Bu jarayon hozirgi bosqichda koʻplab Yevropa davlatlari hamda MDHda — Rossiya, Ukraina, Boltiqboʻyi respublikalarida avj surmoqda. - Jahon amaliyotida demografik rivojlanishning toʻrtinchi bosqich oʻlim koʻrsatkichi tugʻilishdan oshib ketishi bilan ifodalanishi va depopulyatsiya jarayoni kirib kelishi bilan xarakterlidir, yaʼni aholining tabiiy oʻsishi tarkibida tez surʼatlar bilan demografik qarishi tufayli aholining mutlaq kamayishiga olib kelishini belgilab beradi. Tabiiyki, zamonaviy sharoitlarda depopulyatsiya jarayoni davlatning demografik va ijtimoiy xavfsizligiga tahdid soluvchi va xavf tugʻdiradi, chunki bu resursni manba jihatidan sezilarli darajada zaiflashtiradi va mehnat resurslari shakllanishida va aholining ish bilan bandlik darajasida boshqa mamlakatlarga qaram boʻlib qolishiga sabab boʻlib qoladi. Bu jarayon hozirgi bosqichda koʻplab Yevropa davlatlari hamda MDHda — Rossiya, Ukraina, Boltiqboʻyi respublikalarida avj surmoqda.
- Oʻzbekistonda aholining tabiiy oʻsish surʼatlarining beqaror oʻsmayotganligi sababli demografik rivojlanish ham notekis rivojlanmoqda. Shu munosabat bilan jahon demografik koʻrsatkichlari bilan taqqoslaganda, Oʻzbekiston tabiiy ravishda oʻsish surʼati 25 promilledan 15 promillegacha tushgani sabab dunyoning rivojlangan mamlakatlari oʻrtasida oʻrtacha koʻrsatkichga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
