Html va javascript asosida elektron o‘quv materiallarini yaratish xiziraliyeva Dilfuzaxon Anvarjon qizi

HTML VA JAVASCRIPT ASOSIDA ELEKTRON O‘QUV MATERIALLARINI YARATISH
Xiziraliyeva Dilfuzaxon Anvarjon qizi – Qo‘qon DPI Informatika o‘qitish metodikasi 4-kurs talabasi.


Annotatsiya. Ushbu maqolada HTML va JavaScript asosida elektron o‘quv materiallarini yaratish haqida ko‘rsatmalar va takliflar berilgan.
Kalit so'zlar: HTML, JavaScript, infotmatika, web-sahifa, loyihalashtirish, dinamik tizim, giperssilka.


Annotation: This article gives you tips and tricks on how to create e-learning materials based on HTML and JavaScript.
Keywords and expressions: HTML, JavaScript, infotmatics, web page, design, dynamic system, hyperlink.

HTML dasturiy tili birinchi marta 1991 yili Tim Beners Li tomonidan ishlab chiqilgan va uning HTML-4 yoki Dynamic HTML deb nomlangan versiyasi esa 1997 yilda paydo bo‘lgan. Agarda xilma xil Web-sahifalarning matnlari ko‘rib chiqilsa, ularning tuzilishi juda o‘xshashligini ko‘rish mumkin. Bu ularning bir xil qoidalar asosida tashkil qilinishi tufayli tushuntiriladi. Haqiqatan ham HTML tilining sintaksisi ISO 8879:1986 "Information Processing. Text and office systems Standart Generalized Markup Language (SGML)" standarti asosida yaratilgan.

HTML vaqt o‘tish bilan mukammallashib boradi. |HTML andozalari ham takomillashib boradi. DHTML (Dunamic HTML – HTML hujjatning yangi andozasidir. U quyidagi yangiliklarni amalga oshiradi.

• 
  HTML – hujjatni ko‘rishda mumkin bo‘lgan hodisalar sonini kengaytirish.
  
• 
  HTML – hujjatga uning mos elementining parametri bo‘lgan formatlash stilini, ya’ni harf o‘lchovi, matn rangi, abzats chekinishlari va hokazo imkoniyatini kiritish.
  

Stilli formatlash, HTML hujjat ichida matnni rasmiylashtirish, variantlarini tasvirlash uchun xizmat qiladi. Bu esa HTML ichida mustaqil ravishda shriftlarni va uning o‘lchamini, abzats chekinishlarini elementlarning ramkasi, ranglarini va boshqalarni berish imkoniyatlarini tug‘diradi. Brauzer dastur ko‘rib chiqadigan hodisalar sonini ko‘paytirish hujjat dizaynini yaxshilashga olib keladi. Bunday imkoniyatlar, ya’ni HTML andozani qo‘llash faqat MS Internet Exr1ogeg 4.0 dan boshlab amalga oshirildi.
Web-sahifaning tuzilishini tushunish uchun quyidagi listingda keltirilgan HTML-sahifaning (Web-sahifa shablonining) barcha elementlarin qisqacha ko‘rib chiqamiz.
HTML tili andozasi bo‘yicha hujjatga teglarini (HTML tili buyruqlari teg (tag) deb ataluvchi maxsus elementlar yordamida beriladi) kiritish tavsiya etiladi. Brauzer HTML hujjatni o‘qiganida, ularning borligi hujjat bo‘limlarini aniq ko‘rsatadi. Agar ular bo‘lmasa ham brauzer HTML hujjatni to‘g‘ri o‘qiydi, lekin hujjat bo‘limlari bir-biridan ajralib turmaydi.
Bunda < NEAD >, < / NEAD > orasida joylashgan sarlavhaga oid ma’lumot qismida odatda foydalanuvchiga e’tiborsiz, lekin brauzer uchun zarur bo‘lgan ma’lumot beriladi.
< VODY >, < / VODY> orasiga esa to‘laligicha uning operatorlari ketma-ketligi joylashtiriladi.
HTML tilda sarlavhalar yaratishning 6 xil turi mavjud. Ularning barchasi 2 tomonlama teg hisoblanadi. Ular < H1 > …. < H6 > teglaridir.

- abzatsdan boshlab yozish tegi. Bu teg bir tomonlama teg hisoblanadi.

-yangi satrdan boshlab yozish tegi. Bu teg ham bir tomonlama teg.
Matnlarni turli tomondan tekislab yozish uchun quyidagi atributlardan foydalanamiz. Bu atributning ichidagi ma’lumotlar qo‘shtirnoq ichiga olinib yoziladi. Ma’lumotlarni joylashtirishda atributlarining bosh qismi Align so‘zi bilan boshlanadi va undan keyin qo‘shtirnoq ichida qaysi tomondan yozish kerak bo‘lgan xizmatchi so‘zlari yoziladi. Bu xizmatchi suzlarga quyidagilar kiradi.
Left – chap tomondan tekislab yozish;
Center – markazdan tekislab yozish;
Justify – Ikki tomonlama tekislab yozish;
Matnlarning o‘lchamini katta yoki kichik holatda kiritish uchun teglaridan foydalaniladi. Bu teglar 2 tomonlama teg hisoblanadi.
Matnlar turi quyidagi teglardan foydalaniladi. Bu teglarning barchasi 2 tomonlama teg hisoblanadi:
- Oddiy yozuv <\T>;
- Kursiv;
- Kalin yozuv;
- Ustiga chizilgan yozuv;
- tagiga chizilgan yozuv;
- YOzuvni kattalashtirish;
- YOzuvni kichiklashtirish.
Bu yozuvlar sahifalarda aralash hollarda ham qo‘llaniladi:
- Oddiy yozuv;
- qiyshiq;
qalin.
Matnlarga ro‘yxat kuyish
A) Tartiblanmagan ro‘yxat.
Bu ro‘yxat qo‘yish tegi

tegidan boshlanib, qaysi guruhga tegishli ekanligi qo‘yilib, keyingi teg orqali amalga oshiriladi.
Masalan:
1. tartiblash ro‘yxat tegi. Bu teglar 2 tomonlama teglar hisoblanadi.
   Bu tegning atributlari mavjud. Ular 1, a, A, I, l. Agar 1 qo‘yilsa, tartiblangan ro‘yxatdan oldin raqam qo‘yiladi, a qo‘yilsa ro‘yxatdan oldin kichik harflar qo‘yiladi, A-bo‘lsa, ro‘yxatdan oldin qo‘yiladi.
   Agar ro‘yxatdan keyin yangi ixtiyoriy matn yozilib, ro‘yxat davom ettirilmoqchi bo‘lsa, START= "Son" tegidan foydalanimiz. Bu tegdan keyin kursatilgan son buyicha tartib davom etadi.
   Yuqoridagi atributlarni kuyish uchun uning tipi kursatiladi
   B) Tartiblanmagan ruyxat.
   Bu ruyxat
   tegi bilan boshlanadi va u ikki tomonlama.
   tegi tartiblanmagan oddiy ruyxatlar xisoblanib, uning tipida ro‘yxatning oldiga qanday belgi quyilish kerakligini ko‘rsatiladi. Bularga disk belni oldiga disketadagi yoki kompyuterdagi chiziq yoki boshqa belgilarni chiqaradi.
   V) Ta’riflash ruyxati.
   Bu teg

   ta’riflash ta’rif mazmuni . Bu erda ta’riflash deyilganda birorta Yangi atama yoki suzni nazarda tutadi. Ta’riflash mazmunida esa aloxida teg orkali yozilib

   mazmun
   HTML tilida jadvallar tegi orkali ifodalanadi. Bu teg ikki tomonlama teg ya’ni yopiladigan teg. jadvallar satr va ustun elementlaridan iborat bulganligi uchun uning satrini aloxida va satrdagi kataklarni aloxida ifodalash kerak buladi. Satrni ifodalash uchun tegidan foydalaniladi. Bu teg ikki tomonlama. Bu satni kataklarini ifodalash uchun esa

   tegidan foydalaniladi. Bu teg xam ikki tomonlama teg bulib, uning orasiga katakdagi matn xam yoziladi. Misol: Bu erda jadval chiziklari xosil bulmaydi. Jadval chiziklarini xosil kilish uchun border="kiymat" xizmatchi suzidan foydalanamiz. Bu erda kiymat 1,4 son kabul kiladi. Jadvalni balandligini va kengligini xam tasvirlash mumkin. Buning uchun Width= "Foiz" Heagth="Foiz" HTMLda saxifaning chiroyli chikishi uchun ranglar muxim rol uynaydi. Bu tilda ranglarning berilishi inglizcha yoki xar biri uchun berilgan maxsus kod orkali amalga oshiriladi. Ranglar kodlar orkali tasvirlanganda yoki ingliz tilida yozilganda ""ichiga olinadi. Masalan :"Red", "Yellow" HTMLda matn rangini va matn shriftining xarflar ulchamini aniklash uchun (Font) tegidan foydalaniladi. Bu teg 2 tomonlama. Font tegidagi atributlar ishlatiladi. face-Matn shriftining turini aniklash uchun ishlatiladi va u kuyidagicha yoziladi. Matn size-"ulcham" Matn ulchamini belgilaydi. Color- "Rang" Matn rangini belgilaydi. - Matn rangi ok Fon rangini belgilash. atributidan foydalaniladi. Masalan: Tasvirni kuyish uchun background atributidan foydalaniladi. Rasm ulchamini berish uchun Width, Heagth ulchamlarida foydalaniladi. Saxifaga rasmlar kuyish ya’ni matnlar orasida turli xil rasmlarni joydashtirish uchun tegidan foydalaniladi. Bu teg bir tomonlama xisoblanib, undan SRC atributi ishlatiladi. Giperssilka(boglanish)- -bu teg 2 tomonlama teg xisoblanib, unda kuyidagi atributlar xizmatchi suzlar ishlatiladi. Href- atributi biror bir manzilni aniklash, Target- utilmokchi bulgan belgi yoki nishonni aniklash uchun ishlatiladi. HTML tilida Web saxifani bir necha oynalar bilan tashkil etish, uning kurgazmaliligini oshirib bita dastur ichidan bir nechta xujjatlar bilan ishlash imkonini yaratish xam mumkin. Buni freymlar orkali tashkil etiladi. Freymlar bilan oynalar tuplami xisoblanadi. Frameset – bir nechta oynalar tuplami xisoblanadi. U orkali oynalarning gorizontal va vertikal xolatda ya’ni satr va ustun xolatida joylashtirish mumkin buladi. Uning saxifada berilishi tegi orkali kuyidagicha ifodalash mumkin. JavaScript – Netscape firmasi tomonidan ishlab chiqilgan skriptlardan tuzilgan yangi tildir. JavaScript yordamida Web saxifalar yaratish mumkin. JavaScriptda yozilgan skriptlarni chiqarish uchun JavaScript bilan ishlash qobiliyatiga ega bo‘lgan brouzer talab qilinadi. Masalan, Netscape Navigator (2.0 versiyasidan boshlab) yoki Microsoft Internet Exploler. Bu brouzerlar keng qo‘llanilib boshlangandan boshlab, ko‘pchilik odamlar JavaScript tilida skriptlar bilan ishlash imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Albatta bu berilgan dasturni o‘qishdan oldin HTML tilining asoslari bilan tanishish. JavaScript ning skript kodlari HTML sahifada to‘g‘ridan to‘g‘ri joylashtiriladi. Misol: Bu oddiy HTML xujjat. YAna HTML. Xujjat.