Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

2-§.  Konstitutsiya  va  xalqaro  huquq
H ar bir davlatning milliy huquqi  ular qabul  qiladigan  xalqaro huquq 
normalari  mazmuniga  ta ’sir  ko'rsatadi:  biron-bir  davlat  o'zining  g'oya 
va  dasturlariga  zid  keluvchi  xalqaro  majburiyatlarni  zimmasiga  olmay­
di.  Shu  bilan  birga,  milliy  huquq  xalqaro  huquqning  milliy  huquqiy 
tizimga  kirib  kelishi  huquqi  darajasi  va  shartlarini  belgilaydi  va  bunda 
davlatlarning  asosiy  qonunlari  bo'lm ish  konstitutsiyalari  hal  etuvchi 
ahamiyat  kasb  etadi.  Xalqaro  huquqning  bironta  normasi  konstitutsiya- 
ni  chetlab  o'tgan  holda  milliy  huquqqa  kirib  kelishi  mumkin  emas.
Xalqaro  huquq  normalarining  milliy  huquqqa  kirib  kelish  qoidalari 
turli  mamlakatlarda  turlichadir.  Ayrim  davlatlarning  konstitutsiyalarida 
xalqaro  huquqning  milliy  huquqdan  ustun  turishi  va  uning  mamlakat 
ichkarisidagi bevosita ta’siri to'g'risida so'z boradi. Aslida bu  ham xalqaro 
huquqning  konstitutsiya  bo'yicha  kirib  kelishi  huquqi  to'g'risidagi  qoi- 
dadir.
Dunyoning  aksariyat  mamlakatlarida  xalqaro  huquqning,  bir  to ­
m ondan,  odat  normalari,  ikkinchi  tom ondan  shartnomaviy  norm alar­
ning  kiritilishi  tartiblari  o'rtasida  farqlar  mavjud.  Masalan,  AQSHda 
xalqaro  odat  huquqi  mamlakat  milliy  huquqining  uzviy  qismi  sanaladi 
va  ijro  yoki  qonun  chiqaruvchi  hokimiyatga  mansub  xalqaro  shartnoma
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yoxud boshqa biron-bir normativ hujjat yoki sud qarori  mavjud bo'lmagan 
taqdirda,  sudlar  undan  tegishli  maqsadlarda  foydalanishi  ko'zda  tutila­
di.
Yevropa mamlakatlari  huquqiy tizimlarida  bu  masala boshqacharoq 
hal etilganini  kuzatish  mumkin.  M asalan,  Germaniyada umumiy xalqaro 
huquq  normalari  mamlakat  milliy  huquqiga  qo'shilibgina  qolmay,  ayni 
chog'da  qonunlar oldida  ustuvor kuchga  ham  egadir.  Gollandiyada esa 
xalqaro  odat  huquqining  barcha  normalari  qo'llanishi  shartligi  nazarda 
tutilgan.
Xalqaro  shartnomalarga  va  milliy  huquqning  o'zaro  munosabatiga 
kelsak,  bu  masalaning  ikkita  yechimi  m a’lum:
birinchidan,  xalqaro  shartnom a  qoidalari  maxsus  qonun  chiqarish 
evazigagina milliy huquq  kuchiga ega bo'ladi  (Buyuk  Britaniya,  H indis­
ton,  Nigeriya);
ikkinchidan,  tegishli  tartibda  ratifikatsiya  qilingan  va  rasmiy  tarzda 
chop etilgan xalqaro shartnom a qoidalari to'g'ridan  to'g'ri  milliy huquq 
normalari  kuchiga  ega  bo'ladi.  K o'pincha  bunday  hollarda  milliy  hu­
quqda xalqaro-huquqiy  normalarning  mamlakat  huquqiy tizimidagi  us­
tunligi  o'rnatiladi  (Fransiya,  Gretsiya,  Ispaniya).
Yevropadagi  aksariyat  m am lakatlarda  konstitutsiyaga  zid  bo'lgan 
xalqaro  shartnom aning  im zolanishiga  faqat  konstitutsiyaga  tegishli 
o'zgartish  kiritilganidan  keyingina  yo'l  qo'yiladi.