Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

5-§.  Davlat  arxivlari  bo‘yicha  huquqiy  vorislik
Arxivlar  nafaqat  ilmiy  va  madaniy  bebaho  xazina,  ayni  chog'da, 
ular davlatning tashkil topishi va gullab-yashnashida ham beqiyos ahami­
yat  kasb  etadi.  Zero,  davlat  kecha,  bugun  va  ertaning  birlashgan 
ko‘rinishidir.  Shu jihatdan  1983-yildagi  Vena  konvensiyasining  alohida 
qismi  arxivlarga  bag'ishlangan.
«Awalgi davlatning davlat  arxivlari» huquqiy vorislik predmeti sanala- 
di.  Bu  tushuncha  awalgi  davlat  ishlab  chiqargan  yoki  sotib  olgan  va 
ichki  huquq  bo'yicha  unga  mansub  hisoblangan  va  tom onidan  saqla- 
nayotgan  har  qanday  tarixga  ega  bo'lgan  hujjatlar jamlanmasini  angla­
tadi.  Umumiy  qoidaga  ko'ra,  arxivlarning  topshirilishida  kompensatsi- 
ya  ko'zda  tutilmaydi  (23-modda).
Huquqiy  vorislik  awalgi  davlat  hududida joylashgan,  ammo  uning 
ichki  huquqiga  asosan  uchinchi  davlatga  tegishli  hisoblangan  arxivlarga 
daxl  qilmaydi  (24-modda).  Fikrimizcha,  xalqaro  huquqqa  ko'ra  uchin­
chi  mamlakatga tegishli  hisoblangan  arxivlar ham huquqiy vorislik pred­
meti  bo'la  olmaydi.  Ularni  topshirgan  taqdirda,  awalgi  davlat  xalqaro- 
huquqiy jihatdan javobgar  sanaladi.
Mazkur masalalar bir qancha  mamlakatlarning gitlerchilar Germ ani- 
yasi  tomonidan  egallab  olingan  va  SSSRdan  olib  ketilgan  arxivlari joy­
lashgan  Rossiya  uchun,  ayniqsa  muhim  ahamiyatga  egadir.  Rossiya 
Federatsiyasining  1993-yil  7-iyuldagi  RF arxiv fondlari  haqidagi qonun- 
larida  davlat  arxivlaridan  hujjatlarning  olib  chiqib  ketilishi  taqiqlangan. 
Shu  bilan  birga,  agar  shartnom ada  boshqa  qoida  belgilangan  bo'lsa, 
shartnoma  qoidasi  amal  qilishi  ko'zda  tutilgan  (25-modda).  Bunday 
shartnomalarga misol sifatida  Rossiyaning  Fransiya bilan arxivlarni qay- 
tarish  yuzasidan  tuzilgan  bitimni  keltirish  mumkin.
Vena  konvensiyasida  davlat  arxiv  fondlari  yaxlitligini  saqlash  prin­
sipi  mustahkamlangan.  Bu  prinsip  1992-yilda  M D H   doirasida  imzolan- 
gan  hujjat  —  Sobiq  SSSR  davlat  arxivlariga  nisbatan  huquqiy  vorislik 
to'g'risidagi  bitimda  yaqqol  o 'z  ifodasini  topgan.  Arxiv  fondlarining 
yaxlitligi  va  bo'linmasligi  prinsipidan  kelib  chiqqan holda  mazkur hujjat 
ishtirokchilari  sobiq  Rossiya  imperiyasi  va  SSSR  oliy  davlat  organlari­
ning  faoliyati  natijasida  tashkil  topgan  hamda  ularning  «o'z  hududlari- 
dan  tashqarida»  saqlanayotgan  fondlarga  nisbatan  d a’vogarlik  qilmay- 
dilar  (1-modda).
Ayni vaqtda,  ishtirokchilardan har birining hududida joylashgan davlat 
arxivlari,  shu  jum ladan,  um umittifoq  doirasidagi  arxivlar  ularning  o'z 
yurisdiksiyalariga  o'tgani  o'zaro  tan  olindi  (2-modda).  Shunday  qilib, 
arxivlarni  taqsimlash  nisbatan  oddiy  —  hududiy  mezon  bo'yicha  am al­
ga  oshirildi.  Fondlarning  bo'linmasligi  prinsipi  ham  ayni  shu  jihatdan 
talqin  etildi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Davlatlar  biriashishi  chog‘ida  arxivlar  birlashgan  davlat  ixtiyoriga 
o ‘tadi.  Boshqa  barcha  hollarda  amaliyotda  umumiy  foydalaniladigan 
asosiy  qoidalar  mavjud.  Awalgi  davlat  arxivlarining  voris  davlat  o ‘z 
hududlarini samarali boshqarishi  uchun  uning hududida saqlanishi  zarur 
bo‘lgan  qismi  ana  shu  voris  ixtiyoriga  o'tadi.  Shuningdek,  arxivlaming 
voris  davlat  hududiga  bevosita  tegishli  bo‘lgan  qismlari  ham  uning  ixti­
yoriga  o'tadi.
Awalgi  davlat  o'zining chegaralarini  belgilab  beradigan  o'z  hududi­
ga  oid  huquqlarga  taalluqli,  shuningdek,  topshirilgan  arxivdagi  hujjat­
larning  m azm un-m ohiyatini  aniqlash  uchun  zarur  bo'lgan  barcha 
ma’lumotlami voris davlatga taqdim etishga majbur.  Ushbu  muhim  qoida 
M DH  mamlakatlari  o'rtasida  tuzilgan  Bitimda  o 'z  aksini  topm agan, 
ammo  bunda  M DH  Nizomining  maqsad  va  prinsiplarini  hisobga olgan 
holda  xulosa  chiqariladi.