Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

4 -§ .  Xalqaro  huquqda  «erkin  tranzit»  tushunchasi
Ichki  kontinental  davlatlarning erkin tranzitdan  foydalanish  huquqi 
xalqaro  huquqning  asosiy  m uam molaridan.  Xalqaro  huquqning  asosiy 
prinsiplaridan biri davlat suvereniteti prinsipidir.  Mazkur prinsipga asosan, 
hech  qaysi  bir  davlat  boshqa  bir  davlatning  rasmiy  roziligisiz  uning 
hududidan  havo  yoki  quruqlikdagi  transportdan  foydalanib  tranzit  ra­
vishda  o'ta  olmaydi.
O'rnatilgan  qoidalarga  binoan,  hech  qaysi  bir  davlat  tegishli  shart­
nomaga  qo‘l  qo'ymasdan  boshqa  davlatdan  tranzit  yo'li  berilishi  bora­
sida  talab  qo'ya  olmaydi.  Tranzit  masalalariga  bag'ishlangan  ko'p  to ­
monlama  konvensiyalarning  tahlili  shuni  ko'rsatmoqdaki,  xalqaro  hu ­
quqda  m a’lum  davlatga  o'z  hududidan  boshqa  davlatning  fuqarolari  va 
tovarlarining  olib  o'tilishi  bilan  bog'liq  tranzit  erkinligini  berish  maj- 
buriyati  yuklanmaydi.  Xususan,  BMT  Kotibiyatining  1958-yilgi  m em o­
randumida  o'sha  vaqtda  Tariflar  va  savdo  bo'yicha  bosh  shartnoma 
(TSBSH),  keyinchalik Jahon savdo tashkiloti  (JST)  ishtirokchilari,  bun­
dan  tashqari,  Barselona  konvensiyasi  va  1921 -yilgi  tranzit  erkinligi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to'g'risidagi  Statut  qatnashchilari  tranzit  erkinligi  xalqaro  huquqning 
majburiy  normasi  sifatida  emas,  balki  ikki  tom onlam a  va  ko'p  tom on­
lama shartnom alar, konvensiyalar bilan o'rnatilgan norm a sifatida qabul 
qiladilar,  deb yozib  qo'yilgan.  Bu  yerda  ichki  kontinental  davlat  tranzit 
to'g'risidagi  kelishuvga  qo'l  qo'yishga  da’vogar bo'lishga  imkon  beruv­
chi  normaga  tayanishi  mumkin  emas.  Dengiz  bo'yida joylashgan  dav- 
latda  o 'z  hududidan  yuklar  va  xorijiy  fuqarolam i  tranzit  o'tkazishga 
yo'l  qo'ymaslik  huquqi  bor.
Erkin tranzit shartnom ada qatnashuvchi bir davlat hududidan boshqa 
qatnashuvchi  davlatga  tegishli  shaxslar,  transport  vositalari,  tovar  va 
yuklarini  o'tkazish  deganidir.  Tranzit  xalqaro  savdo-sotiqni  yo'lga 
qo'yishga qaratiladi.  Erkin  tranzit  tushunchasiga harbiy,  politsiya trans- 
porti  hamda  harbiy  yuk-anjom larni  olib  o'tish  kirmaydi.
Tranzit  xalqaro  savdo-sotiqni  ta ’minlashga  qaratilgani  bois  tranzit 
o'tuvchi  yuklar  eksport  yoki  import  bojlaridan,  tranzit  transporti  esa 
tranzit soliqlaridan ozoddir.  Bojxona to'lovlari va soliqlar tranzit davlati 
xarajatlar  qilgan  bo'lsa  olinishi  mumkin.
Shunday qilib,  xalqaro  huquqda «erkin  tranzit»  borasidagi  majburiy 
norm alar  yo'q.  Shuning  uchun  q it’a  ichidagi  davlatlar  boshqa  davlat - 
lam ing hududidan o'zlarining yuklari va yo'lovchilarini tranzit o'tkazish 
masalalarini osonlashtirish  uchun Jahon  Savdo  Tashkilotiga,  Barselona 
konvensiyasiga  va  erkin  tranzit  Statutiga  qo'shilishlari  lozim.