Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

2-§.  Xalqaro  diniy  huquqning  predmeti
Xalqaro  hamjamiyat  h ar  qanday  dinga  e ’tiqod  qilish  huquqini 
ta ’minlashda  xalqaro  universal  va  mintaqaviy  hujjatlardan  foydalanadi. 
Ular  milliy  qonunchilik  talablarini,  xususan,  xalqlar urf-odatlari,  milliy 
qadriyatlarni  inobatga  olingan  holda  yaratiladi.  Shuning  uchun  ham  
«zamonaviy  xalqaro  huquqda  diniy  huquq  va  erkinliklar  tizimi  diniy 
konfessiyalar xalqaro  huquqi  deb  ataladi.  U  xalqaro  huquqning  m usta­
qil  sohasi bo'lib,  diniy tashkilotlarni  xalqaro  muloqotlarda bemalol  qat- 
nashishlarini  taqozo  etadi»1.
Dinga  e ’tiqod qilish  yoki  unga sig'inish huquqi,  ya’ni diniy  huquq va 
erkinliklaming vujudga kelishini har bir insonga tug'ilishidan tegishli bo'lgan 
va  ajralmas tabiiy  huquqlar sifatida  qabul  qilish  odatga  aylangan.
Xalqaro  diniy  huquq  zamonaviy  xalqaro  huquqning  mustaqil  bir 
sohasi  bo'lib,  diniy  huquq  va  erkinliklami  himoya  qilishga  qaratilgan 
norma va prinsiplardan  iborat.  Uning asosida BMT Ustavida mustahkam- 
langan  irqi,  jinsi,  tili  va  dinidan  q at’i  nazar,  inson  huquqlari  va  asosiy 
erkinliklarini  himoya  qilish  majburiyati  yotadi.
Xalqaro  diniy  huquq  universal  va  mintaqaviy  shartnom alar  asosida 
shakllantiriladigan dinga e ’tiqod qilish huquqini  mustahkamlovchi prin ­
siplar  va  norm alardan  iborat.  Ushbu  shartnomalarga  xos  bo'lm agan 
kelishuvlar  shaxs,  davlat  va  din  o'rtasidagi  o'zaro  munosabatlarga  doir 
andozalarni  belgilab,  davlatlarga  o 'z   milliy  qonunchiliklarida  tegishli 
o'zgartirishlam i  amalga  oshirish  vazifasini  yuklaydi.  Xalqaro  diniy  hu ­
quqning  shakllanishiga  xalqaro  odat  huquqi  normalari juda  katta  ta ’sir 
k o 'rsatad i.  B undan  tashqari  vijdon  erkinligi  va  diniy  tash k ilo tlar 
to'g'risidagi  milliy  qonunchilik  ham   xalqaro  diniy  huquq  rivojlanishi- 
ning  asosi  hisoblanadi.
Xalqaro  shartnom alarda  dinga  e ’tiqod  qilish  huquqini  m ustahkam ­
lash  jarayoni  katta  tarixiy  yo'lni  bosib  o'tgan.  Ushbu  jarayon  ikkita 
xususiyat,  ya’ni  diniy  huquq  va  erkinliklam i  milliy  darajada  tartibga 
solishdan  ularni  universal  yoki  mintaqaviy darajada  ta ’minlashga  o'tish 
ham da  BM T  tuzilishidan  oldingi  va  keyingi  davrda  diniy  huquq  va
1
  Qarang: 
Борисов К. Г.
  Международное  право  религиозных  конфессий  мирового 
сообщества.  —  М.,  2001.  С.  18.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

erkinliklami  amalga oshirish davlatlarning ichki vakolati doirasida bo'lib 
kelganligi  bilan  ajralib  turadi.
Haqiqatan  ham,  xalqaro  diniy  huquq  murakkab  va  ko'p  qirralidir. 
Ushbu  xuquq  sohasi  xalqaro-huquqiy,  siyosiy,  iqtisodiy,  ijtim oiy, 
madaniy,  huquqiy  va  boshqa  jihatlarni  ham  hisobga  oladi.  Insonning 
diniy huquq va erkinliklami amalga oshirish demokratiya, barqaror rivoj­
lanish,  ijtimoiy  taraqqiyot,  huquqiy  davlat,  fuqarolik jam iyati  kabi  ijti­
moiy  kategoriyalarni  tatbiq  etish  orqali  yo'lga  qo'yiladi  va  bu  holat 
dunyoviy  hamda diniy siyosatchi va mafkurachilar huquqiy sohadan o'z 
maqsadlarida  foydalanishlari  uchun  turtki  bo'ladi.