Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

6 -§ .  Xalqaro  tashkilotlarga  a’zolik
Ko'pincha hukumatlararo tashkilotlar deb atalishiga qaramay, xalqaro 
tashkilotlarga  faqat  suveren  davlatlargina  a ’zo  bo'lishi  mumkin.  Dav­
latning  muayyan  qismi  xalqaro  tashkilot  a ’zosi  bo'la  olmaydi.  Barcha 
a’zolar teng  huquqlilik  asosida  tashkilot  ishida  ishtirok  etadi  va  uning 
faoliyati  uchun  m as’ul  hisoblanadi.
Bir  talay  xalqaro  tashkilotlar  ta ’sis  hujjatlarida  to 'liq   a ’zolikdan 
tashqari  assotsiatsiyalangan a ’zolik ham ko'zda tutilgan.  Davlatni xalqaro 
tashkilotning  assotsiatsiyalangan  a’zosi  sifatida  qabul  qilish,  odatda, 
tashkilot bilan  m azkur davlat o'rtasidagi shartnoma asosida amalga oshi­
riladi.
Assotsiatsiyalangan  a ’zoning  maqomi  va  huquqlari  xalqaro  tashki­
lotning  ta ’sis  hujjatlarida  belgilab  qo'yiladi.  Ba’zan  assotsiatsiyalangan 
a ’zo  xalqaro  tashkilot  faoliyatining  ayrim  sohalaridagina  ishtirok  etadi; 
ba’zan  uning  xalqaro  tashkilotning  yuqori  organlariga  ovoz  berish  va 
ijro organlariga saylanish borasidagi huquqlari cheklangan bo'ladi. Ayrim 
hollarda,  masalan,  Yevropa Kengashida assotsiatsiyalangan a ’zolik to'liq 
a ’zolikka  qabul  qilishdan  oldingi  bosqich  sanaladi.
Xalqaro  tashkilotga  a ’zo  bo'lm agan  davlatlar  yoki  tashkilot  organi 
tarkibiga  kirmagan  a ’zo  davlatlarga  kuzatuvchi maqomi beriladi.  Shvey- 
sariya  BMT  Bosh  Assambleyasining  ko'pgina  sessiyalarida  kuzatuvchi 
sifatida  ishtirok  etgan.  BMTning  aksariyat  a ’zolari  Xavfsizlik  Kengashi 
majlislariga o 'z kuzatuvchilarini yuboradi.  BMTda kuzatuvchilik maqomi 
qator  milliy  ozodlik  harakatlariga  ham  berilgan.
Ko'pincha ixtisoslashgan  muassasalar va mintaqaviy tashkilotlar ham 
BMT  organlariga  o 'z   kuzatuvchilarini  yuborishini  kuzatish  mumkin. 
M DH  organlarida  kuzatuvchilik  tizimi  keng  rivojlangan.  Kuzatuvchi 
maqomiga ega davlatlar asosiy majlislarda hozir bo'lish va hujjatlar  olish 
huquqidan  foydalanadi.