Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

2 -§ .  «Xalqaro  tashkilotlar  huquqi»  tushunchasi
Xalqaro  tashkilot  a ’zo davlatlar shartnom asi  asosida  ta’sis  etilgan  va 
xalqaro  tashkilot  m aqom ini  olgan  tashkilotdir.
D avlatlararo  tashkilotlar  bilan  nohukum at  xalqaro  tashkilotlarni 
o'rtasida  katta  farq  mavjud  bo'lib,  nohukumat  xalqaro  tashkilotlarni 
turli  m am lakatlam ing  jism on iy  va  yuridik  shaxslari  tuzadi  va  davlat
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ichki  huquqiga  muvofiq  ravishda  bitta  yoki  bir  nechta  davlatlarda  yu­
ridik shaxs sifatida  ro'yxatga  olinadi.  Bunday tashkilotlar xalqaro  huquq 
subyekti  hisoblanmaydi.
Xalqaro  tashkilotlar  tashkilot,  ittifoq,  jam g'arm a,  bank,  agentlik, 
markaz va  shu  kabi  boshqa  nom lar bilan  ataladi.  M a ’ lumki,  B M T  ayrim 
tillarda «Birlashgan  M illatlar»  deb yuritiladi.  Bularning barchasi  tashkilot 
maqomiga  ta’ sir  qilmaydi.
X alqaro tashkilot  xalqaro  huquqning  ikkilamchi  subyekti  hisoblana­
di,  ya’ ni  u  mustaqil  ravishda yuzaga  kelm aydi  va shu  bois uning  xalqaro 
munosabatlardagi  maqomi  va  ichki  huquqiy  tartiboti  to 'lig'ich a  tashkil 
etuvchi  davlatlar  ixtiyorida  b o ‘ ladi.
T a ’ kidlash  joizki,  xalqaro  tashkilotlar  davlatlardan  butunlay  farq 
qiladi.  Xalqaro  tashkilotlarning  huquqiy  asosi  «tashkilotlar  to'g'risidagi 
qoidalar»dan  iboratdir.  1986-yil  21-m artdagi  Davlatlar va xalqaro tashki­
lotlar yoki xalqaro tashkilotlar o'rtasidagi  shartnom alar to'g'risidagi Vena 
konvensiyasining 2-m oddasiga  muvofiq,  ular,  xususan,  tashkilotning ta’sis 
hujjatlari  (ustavi),  shu  asosda  qabul  qilingan  q aro rlarva  rezolyutsiyalar, 
shuningdek,  tashkilotning  tegishli  am aliyotidan  tashkil  topadi.
Xalqaro  tashkilotlarning  ta ’sis  hujjatlari  ham  aslida  shartnom alar 
hisoblanadi,  am m o  ular o'ziga xosligi  bilan  farqlanib  turadi.  Bu,  aw a lo , 
shartnomada  ishtirok  etish  va  ishtirok  etishni  to'xtatish  bo'yicha  belgi­
langan  alohida  tartibga  taalluqlidir.  M asalan,  xalqaro  tashkilotga  faqat 
qabul  qilish  protsedurasi  asosidagina  a'zo   bo'lish  m um kin.  Xalqaro 
tashkilot  qarori  bo'yicha  a ’ zolik  to'xtatilishi  ham  mumkin.
Ularning  ustavlari  boshqa  shartnom alarga  nisbatan  m azmunan  an- 
chagina  o'zgaruvchan  bo'ladi.  X alqaro  tashkilot  ustavi  uning  o 'z  vazi­
fasini  bajarish  borasidagi  talablardan  kelib  chiqib  kengayib  boradi. 
O 'zgarishlar a ’ zo davlatlar e ’tiro f etadigan  am aliyot  asosida  kiritib  bori- 
ladi.  Shunday yo'l bilan yuzaga  keladigan odatiy normalar har bir tashkilot 
huquqining  uzviy  qismini  tashkil  etadi.  Misol  uchun  B M T   Xavfsizlik 
Kengashi  1994-yili  B M T   Ustavining  «Tinchlikka  tahdid,  tinchlik-oso- 
yishtalikning  buzilishi  va  agressiya  aktlariga  nisbatan  harakatlar»  nomli 
V I 1  bobini  asos  qilib,  o'zining  955-rezolyutsiyasi  bilan  Ruanda  uchun 
xalqaro  jinoiy  tribunalni  ta ’sis  etdi.  Am m o  aslida  ushbu  bobda  bunday 
xalqaro  tashkilot  ta’sis  etish  mumkinligi  haqida  ishorat  ham  qilinm a- 
gan.  Shunga  qaram ay,  B M T   Xavfsizlik  Kengashi  qarori  davlatlarning 
qo'llab-quw atlashi  yoki  sukut  saqlab  tan  olishi  natijasida  huquqiy  nor­
mativ  mazmun  kasb  etdi.
Xalqaro  tashkilotlarning  vazifalari  va  vakolatlari  ularning  ustavlari- 
da  m ustahkamlab  qo'yiladi.  Shu  bilan  birga,  ustav  bu  holatlam i  tegishli 
ko'lam larda  va  xalqaro  hayotning  barcha  rang-barangliklarini  to'lig'ich a 
qamrab  ololm asligi  m um kin.  Shu  bois,  «anglashiladigan  vakolatlar»
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nazariyasini  e ’tiro f  etishga  to ‘g ‘ ri  keldi.  1996-yili  Xalqaro  Sud  jo riy  
xalqaro  am aliyotga  tayangan  holda  belgilab  qo'yganki:  «Xalqaro  hayot 
talablari  tashkilotlar  o ‘ z  maqsadlariga  erishishi  borasida  ularning  fao li­
yatini  tartibga  solib  turadigan  asosiy  hujjatlarda  bevosita  nazarda  tutil- 
magan  qo'shim cha  vakolatlarga  ham  ega  bo'lishi  zarurligini  taqozo  eti­
shi  mumkin».