Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

4 -§ .  BMTning  saylovlarga  taalluqli  inson 
huquqlari  borasidagi  xalqaro  prinsiplari
BMTning  saylov  huquqiga  tegishli  prinsiplari  va  standartlari  quyi­
dagi  xalqaro  universal  hujjatlarda  mustahkamlangan:
1) 
1948-yil  10-dekabrda  qabul  qilingan  Inson  huquqlari  um um ja­
hon  deklaratsiyasi  (BM T  Bosh  Assambleyasi  rezolyutsiyasi.  Dok.  217 
A(I1I));
1
  Вестник  Межпарламентской  Ассамблеи  СНГ.  2002  —  № 3,—  С.  343—366.
1
  Варшавская декларация (К сообществу демократий).  27 июня 2000 г о д а // Мос­
ковский журнал  международного  права,  2002.  —  №1.  —  С.  271.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2)  1966-yil  16-dekabrda qabul  qilingan va  1976-yil 23  martdan kuchga 
kirgan  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar to'g'risidagi  xalqaro  pakt;
3)  1965-yil  21-dekabrda  qabul  qilingan  va  1969-yil  4-yanvardan 
kuchga  kirgan Irqiy kamsitishning barcha shakllarini tugatish to'g'risidagi 
xalqaro  konvensiya;
4)  1979-yil  18-dekabrda  qabul  qilingan  va  1981-yil  3-sentabrdan 
kuchga  kirgan  Xotin-qizlami  kamsitishning  barcha  shakllariga  barham 
berish  to'g'risidagi  konvensiya;
5)  1952-yil  20 sentabrda qabul  qilingan va  1954-yil  7-iyuldan  kuch­
ga  kirgan  Xotin-qizlarning  siyosiy  huquqlari  to'g'risidagi  konvensiya;
6)  1992-yil  18-dekabrda  qabul  qilingan  Milliy  yoki  etnik,  diniy  va 
til jihatidan ozchilikka mansub shaxslarning huquqlari to'g'risidagi  dek­
laratsiya  (Bosh  Assambleyaning  15/14-sonli  (XV)  hujjati);
7)  1960-yil  14-dekabrda  qabul  qilingan  M ustamlaka  davlatlar  va 
xalqlarga  mustaqillik  berish  to'g'risidagi  deklaratsiya  (Bosh  Assamble­
yaning  15/14-sonli  (XV)  hujjati);
8)  1973-yil  30-noyabrda qabul  qilingan va  1976-yil  18-iyuldan  kuchga 
kiigan A parteid jinoyatini  to'xtatish  va  uning uchun jazolash  to'g'risida 
konvensiya;
9) «Saylov jarayonlari amalga oshirilayotgan vaqtda milliy suverenitet 
prinsiplarini  hurmat  qilish  va  davlatlarning  ichki  ishlariga  aralashmas­
lik»  to'g'risida  BMT  Bosh  Assambleyasining  rezolyutsiyalari  (1993-yil 
20-dekabrda  qabul  qilingan  48/24  —  sonli  va  1992-yil  18-dekabrda 
qabul  qilingan  47/130  -sonli  hujjatlar);
10)  «Davriy  va  haqiqiy  saylovlami  o'tkazish  prinsipining  samara- 
dorligini oshirish».  (BMT  Bosh Assambleyasining  1991-yil  17-dekabrda 
qabul  qilgan  rezolyutsiyasi,  4 6 /1 17-sonli  hujjat);
11)  Insonlarning umum tan olingan asosiy huquqlarini  rag'batlantirish 
va  himoya  qilish  bilan  bog'liq  faoliyat  yurituvchi  ayrim  fuqarolar,  gu- 
ruhlar  va  organlam ing  huquqlari  va  majburiyatlari  to'g'risidagi  dekla­
ratsiya  (B M T   Bosh  Assambleyasining  rezolyutsiyasi,  53/144-sonli  huj­
jat);
12)  «Jamoat  ishlarida  ishtirok  etish  huquqi»,  «saylov  huquqlari» 
ham da  «davlat  xizmatiga bo'lgan  teng  im koniyatlar  huquqi».  BMTning 
Inson  huquqlari  bo'yicha  qo'm itasining  25-sonli  sharhi1  va  boshqalar.
BM Tning  saylovlarga  taalluqli  b o ig an   xalqaro  prinsiplari  va  stan­
dartlari  quyidagi  inson  huquqlari  bilan  cham barchas  bog'liq:
—  davlat  boshqaruv  ishlarida  qatnashish  huquqi;
—  saylash  va  saylanish  huquqi;
—  davlat  xizmatiga  bo'lgan  teng  imkoniyat  huquqi.
1
  Qarang:  BMTning  hujjati  CCPR/C  121/Rev/  1,  ilova  7,  1996-y.  27-avg.
360
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Inson  huquqlari  umumjahon  deklaratsiyasida  «boshqaruv  hokim i­
yatining  asosini  xalq  xohish-irodasi  tashkil  etishi  lozim»,  deb  yozib 
qo'yilgan  (21-m odda).  Bundan  tashqari,  «xalq  xohish-irodasi  umumiy 
va teng saylov huquqi,  yashirin  ovoz berish yoki  shunga o'xshash shakl - 
lar,  xullas  ovoz  berish  erkinligini  ta ’minlab  beruvchi  vositalar  yorda­
mida amalga oshiriladigan davriy va haqqoniy saylovlar orqali aks etishi 
lozim»,  deyiladi  deklaratsiyada.
Shunday  qilib,  Inson  huquqlari  um um jahon  deklaratsiyasida  saylov 
demokratiyasining  beshta  asosiy  belgisi  belgilab  berilgan:
—  umumiy  saylov  huquqi;
—  teng  saylov  huquqi;
—  davriy  saylovlar;
—  haqqoniy  saylovlar;
—  yashirin  ovoz  berish.
Saylovlar  insonning  asosiy  huquq  va  erkinliklarini  amalga  oshirish 
va  ularga  rioya  etilishi  borasidagi  muhim  voqelikdir.  Shuning  uchun 
saylovlarda  qatnashuvchi  xalq  ular  orqali  o'zining  xohish-irodasini  ifo- 
da  etadi.  Bundan  tashqari,  saylovlar  haqiqatan  ham  erkin  va  adolatli 
bo'lishi  va  xalqaro  standartlarga  muvofiq  kelishi  uchun  ular  insonning 
asosiy huquq va erkinliklarini  ta ’minlovchi vaziyatda o'tkazilishi  kerak1.
SFXXPning  25-moddasi  Inson  huquqlari  umumjahon  deklaratsiya- 
sining  normalarini  rivojlantirib,  diskriminatsiyaga yo'l  qo'ymaslik orqa­
li  dem okratik  saylovlami  amalga  oshirishdek  muhim  prinsiplami  mus­
tahkamlaydi.  SFXXP  yuridik jihatdan  majburiy  xalqaro  shartnom a  si­
fatida  o'zining  25-moddasida  mazkur  paktda  qatnashuvchi  davlatlar 
uchun  hech  qanday  nohuquqiy  cheklashlarsiz  saylovchilaming  erkin 
xohish-irodasini  kafolatlaydi.  Shu  bilan birga,  25-modda  Inson  huquq­
lari  um um jahon  deklaratsiyasi  21-moddasining  bir-biri  bilan  bog'liq 
bo'lgan,  lekin  alohida  amalga  oshiriladigan  fuqaro  huquqiga  almashti- 
radi:
—  shaxsan  yoki  o'zi  saylangan  vakil  orqali  davlatlarni  boshqarish 
ishlarida  qatnashish  huquqi  (bu  holat  ko'pincha vakillik boshqaruv  hu­
quqi  ham   deb  ataladi);
—  saylash  va  saylanish  huquqi;
—  davlat  xizmatiga  kirishish  huquqi  (ishtirok  etish).
Fuqarolarning  davlat  ishlarida  qatnashish  huquqi,  xususan,  ularni
saylovlar yordamida amalga oshirish  insonning fundamental huquqi sirasi­
ga  kiradi.  Uni  samarali  ravishda  amalga  oshirish  uchun  xalqaro  dara­
jada  himoya  qilinadigan  boshqa bir qator huquq  va  erkinliklami  amalga
1