Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

Arktikaning  xalqaro-huquqiy  maqomi.
Arktikaning o'ziga xos  iqlim  sharoiti  taqozosiga  ko'ra bu  m intaqada 
faoliyatning  alohida  huquqiy  maqomi  shakllangan.  Arktikaga  tegishli 
bo'lgan dunyo miqyosidagi  maxsus hujjatlar mavjud emas. Arktika keng- 
liklarining  xalqaro-huquqiy  maqomi  Rossiya,  AQSH,  Kanada,  Nor- 
vegiya,  Daniya  (uning  tarkibiga  Grenlandiya  oroli  ham  kiradi)  kabi 
arktikabo'yi  davlatlarining  bir  tom onlam a  hujjatlari  bilan  belgilangan.
XX 
asr boshlarida  Kanada Shimoliy qutbning  Kanadaning  Shimoliy 
Muz  okeaniga  olib  chiqish  nuqtalarini  birlashtiruvchi  meridian  sektori
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

doirasida  o ‘z  yurisdiksiyasi  amalda  ekanini  tasdiqlaydigan  qator  hujjat- 
lar qabul  qilgan.  1926-yilda  xuddi  shu  sektor doirasida  va  aynan  Kana­
da belgilagan prinsip asosida «Shimoliy  Muz okeanida joylashgan yerlar 
va  orollami  SSR  Ittifoqi  hududi  deb  e ’lon  qilish  to ‘g‘risida»gi  SSSR 
M IK  Prezidiumining  qarori  paydo  bo ‘lgan.
Arktikaning tabiiy shart-sharoiti  Shimoliy  Muz  okeanidagi  faoliyat- 
ni  huquqiy  tartibga  solishning  boshqa  sohalarini  ham  nazarda  tutadi: 
birinchidan, bu yerda ichki suvlar va hududiy yurisdiksiyadagi boshqa 
hududlarni  belgilash  uchun  boshlang'ich  to ‘g‘ri  chiziqlar  boshqa  ma- 
konlardagiga  nisbatan  kengroq  qo'llaniladi;
ikkinchidan,  qirg‘oq yaqinidan o'tadigan suv yo'llari  (Norvegiya sohil- 
laridagi  Indreleya,  Rossiya Federatsiyasi sohillaridagi Shimoliy dengiz yo'li) 
qirg'oqbo'yi  davlatlarining to'liq  yurisdiksiyasida  hisoblanadi,  chunki  ular­
ni  kema  qatnaydigan  holatda  saqlab  turish  katta  mehnat  va  sarf-xarajatni 
talab etadi,  aksariyat hollarda esa,  ushbu suv yo'li bo'ylab muz yorar kema 
boshchiligisiz  qatnash  mutlaqo  imkonsizdir.  1991-yildan  Rossiyada  «Shi­
moliy dengiz  yo'li  trassasi  bo'ylab  suzish  nizomi»  amal  qilmoqda.
BMTning  1982-yildagi  Dengiz huquqi bo'yicha konvensiyasida Ark- 
tikaga  aloqador  davlatlarning  tabiiy  muhitni  muhofaza  etishga  qaratil­
gan  huquqiy  hujjatlar  qabul  qilishlari  uchun  alohida  vakolatlar  ko'zda 
tutilgan.  Arktikaga  aloqador davlatlar shunday  hujjatlarni  qabul  qilgan- 
ki,  ular  mazkur  davlatlarga  bu  yerdagi  barcha  faoliyat  turlarini  nazorat 
va  inspeksiya  qilib  borish  bo'yicha  huquqlar beradi.  Arktikaga  aloqador 
davlatlarning  bu  boradagi  hamkorligi  yanada  rivojlanmoqda.
1996-yili Arktika kengashi tashkil topgan va u Arktika tabiiy muhitini 
va uning ekotizimi  sog'lomligini  himoya  qilish,  tabiiy zaxiralarning bio­
logik  turfa  xilligini  ta ’minlash,  ularni  avaylab  saqlash  va  ulardan  bir 
m e’yorda  foydalanish  kabi  maqsadlarni  o'z  oldiga  qo'ygan.