Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Tirik organizm lar biosferaning asosiy qismi
B iosferada tirik organizm eng m uhim aham iyatga ega b o ‘lib, akadem ik 
V .l.V ernadskiy ularning quyidagi funksiyalarini belgilab beradi.
1000nn
500'
200
100
20
1000
100
-
0,1
Biosferada organizmlar-
ning tarqalish chegaralari.
-10
1 — o z o n q a tla m i, 2 —
qorlar ch egarasi,
-1 0 0
3 — tuproq, 4 — g ‘orlarda
y a sh o v c h i h a y v o n la r, 5 —
n eft q u d u q la rid a g i b a k te ­
riyalar
-10000
-1000
98

---

1.G az almashinishi. 
Bu funksiyasi fotosintez va nafas olish jarayoniga 
bog‘liq. A vtotrof organizm larning organik m oddalarini sintezlash jarayo- 
nida qadimgi atm osfera tarkibidagi karbonat angi-drid ko‘p m iqdorda 
sarflanadi. Yashil o'sim liklar tobora ko'payib borishi bilan atm osferaning 
gaz tarkibi ham o'zgara boradi. K arbonat angidrid m iqdori kam ayib, kis­
lorod esa ortib boradi. Atm osfera tarkibidagi kislorodning ham m asi tirik 
organizm lar faoliyati natijasida hosil bo'ladi. N afas olish jarayonida kis­
lorod sarflanib, karbonat angidrid hosil b o'ladi va u yana atm osferaga 
chiqariladi.
2. Konsentratsiyalash funksiyasi. 
Tirik organizmlar tomonidan atrof-muhitda 
tarqalgan kimyoviy elem entlam ing to'planishidir. Masalan: o'sim liklar fotos­
intez jarayonida kimyoviy elementlami tuproqdan (kaliy, fosfor, azot, vodorod 
va boshqalami), havodan uglerodni olib, hujayrada organik m oddalar hosil 
qiladi. Jamg'arish funksiyalari tufayli tirik organizmlar ko'p miqdorda cho'km a 
jinslami, masalan, bo'r, ohak jinslarini hosil qiladi.
3. Oksidlanish qaytarilish funksiyasi. 
0 ‘zgaruvchan valentlikka ega 
bo'lgan kimyoviy elem entlam ing tem ir, oltingugurt, m arganes, azot va 
boshqalaming aylanishini ta ’minlaydi. Masalan, tuproqdagi ximosintezlovchi 
bakteriyalar ana shu jarayonlam i amalga oshiradi. S huning natijasida H 2S 
tem ir rudasining b a’zi turlari har xil azot oksidlari hosil qiladi.