Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

C ho‘l va uning tabiati. 
M arkaziy Osiyoning choM zonasi Kaspiy dengiz 
qirg‘oqlaridan tortib, sharq to m o n T yan-Shan etaklarigacha va G ‘arbiy 
Xitoy choMlarigacha borib yetadi. Bu zonaning iqlimi keskin k ontinental, 
sutkalik va yillik haroratlari juda o ‘zgarib turadi. Yozda harorat 50 "C gacha 
yetishi m um kin, qishda sovuq janubda —30 "C, shim olda —40 "C gacha
119

---

yetadi, havoning o 'rta c h a namligi 5 0 -6 0 % ni tashkil etadi. Yoz oylarida u 
1 5 -3 0 % gacha tushadi. Yillik yog'inning miqdori 80—200 m m ni tashkil 
etadi. T uprog'i och yoki to 'q b o'ztuproq bo'lib, cho'lning pastqam jo y - 
la rid a k o 'p i n c h a s h o 'r x o k y e rla r h a m u c h ra y d i. C h o 'l z o n a s id a
E.P.K orovinning m a ’lum otiga ko'ra 1600 o'sim lik turlari o'sadi.
Bu yerlarda o'sadigan o'sim lik va hayvonlar issiqlik va suvsizlikka o 'ta
chidam li bo'ladi va ularning shu sharoitga moslashgan biologik xususiyatlari 
yaxshi rivojlangan. O 'sim lik ildizlari, m asalan, yantoq va qorasaksovulda 
15—18 metrga yetib boradi. Yoki qumli cho'llarda o'suvchi juzg'in (kandim ) 
o'sim ligining ildizi chuqurlikka 2 m gacha borsa, eniga (gorizontaliga) 20m 
gacha borishi m um kin. Chunki qumli cho'llarda 2 m chuqurlik qatlam ida 
doim o o'sim liklar uchun namlik yetarlidir. Barglari odatda m ayda, yalti- 
roq, m um sim on qoplam aga ega.
Saksovulda esa barglari reduksiyalashgan tangachasim on b o'ladi. Barg 
vazifasini bir yillik yashil novdalari bajaradi. Jonivorlardan sudralib yuru- 
vchilar (kaltakesaklar, echkiem arlar, ilonlar) um um an suvsiz yashay- 
dilar. U lartashnalikni ovqatdagi suv hisobiga qondirishadi. U lardan tashqari 
toshbaqalar, kalam ushlar, yum ronqoziqlar, sahro qushlari, tulkilar, jay- 
ronlar, sayg'oqlar, qum quyonlar va hokazolar. Chorva m ollaridan asosan 
qorako'l q o'ylari, otlar, echkilar va shu kabi hayvonlar boqiladi.